این سوال را من از خودم، از دوستانم و دوستانم از من بارها پرسیده‌ایم که در رشته‌های دور و بر ما آدم این‌جا باید روی چه موضوعی کار کند که اگر برگشت ایران مفید باشد؟ ساعت‌ها راجع به این موضوع حرف زده‌ایم و معمولن به این نتیجه رسیده‌ایم که غیر از معدودی افراد خیلی خوش‌شانس بقیه شانس چندانی برای مرتبط کردن موضوع ندارند.

تئوری من این است: مسایل ایران پیچیده و عمیق و متفاوت است. ولی سطح پیچیدگی بر خلاف این‌جا که عمدتن فنی است در آن‌جا مفهومی است. تحقیق در این‌جا بیش‌تر فرد را در پیچیدگی فنی تقویت می‌کند تا پیچیدگی یافتن راه‌حل برای یک سیستم غیرمعمول در افق وسیع. به این خاطر مطمئن نیستم که همه مهارتی که این‌جا کسب می‌شود آن‌جا به کار بیاید. وقتی شرایط این‌جا را دیدم این موضوع را به‌تر درک کردم که چرا در ایران ما گاهی آدم‌های معروفی را که از خارج برگشته بودیم می‌دیدیم و به نظرمان تحلیل‌ها و راه‌حل‌های‌شان خیلی ساده‌لوحانه و پیش پا افتاده به نظر می‌رسید. در واقع آن پیچیدگی و دقت نظری که نظر دادن در مورد مسایل ایران لازم دارد خارج از ایران به طور بدیهی به دست نمی‌آید.

توصیه همیشگی من به رفقای در حال برگشتن یا در حال فکر کردن به برگشت به ایران این است که متواضع باشید. وقتی با مدرک دکترا و پسادکترا برگشتید ایران، فرض کنید که هیچ چیزی نمی‌دانید و تازه باید در یک حوزه جدید دکترا بگیرید. خودتان را برای یادگیری از صفر آماده کنید. قطعن نظم فکری و مهارت تئوریک قبلی به شدت به کار خواهد آمد و همین شما را از بقیه متمایز می‌کند ولی انتظار نداشته باشید که راه‌حل تکان‌دهنده ای برای مسایل داشته باشید. حتی انتظار نداشته باشید که مساله را درست و ریشه‌ای درک کرده باشید. پس زحمت بکشید و در چند کار با یک تیم با تجربه کار کنید و با آدم‌ها حرف بزنید و تازه به عمق مسایل پی ببرید. قسمت مثبت قضیه البته این است که اولن در ایران تعداد حوزه‌های دست نخورده این قدر زیاد است که نیازی به ماه‌ها جست و جو برای یافتن یک سوال اساسی نیست. دوم این که هر چند باید در ایران از شاگردی شروع کرد ولی به دلایل (که این‌جا مجال بحثش نیست) مختلف می‌شود به سرعت یاد گرفت و جلو رفت. لذا می‌توانید دکترای دوم‌تان را که مثلن مربوط به صنعت نفت یا منابع آب زیرزمینی یا فناوری در برق یا مشارکت زنان در بازار کار یا اقتصاد آموزش و پروش و الخ در ایران است ظرف دو سال بگیرید و حرفی برای گفتن داشته باشد. مهم این است که برای این دو سال آماده باشید.

چیزی که من خودم بهش رسیده‌ام که تلاش برای تسلط به برخی ابزارهای مدل‌سازی پایه‌ای و روش فکر و تحلیل به‌ترین کاری است که می‌شود در خارج از ایران کرد. این جعبه ابزار آن‌جا به کار می‌آید.