من سعی می‌کنم تا حدی که برایم امکان دارد حقوق تولیدکنندگان محصولات فرهنگی را رعایت کنم. نمی‌گویم هیچ وقت این اصل را زیر پا نگذاشته‌ام و نمی‌گذارم وگرنه ادعای غیرواقعی کرده‌ام ولی حداقل مدت‌ها است که از اینترنت فیلم رایگان یا کتاب غیرقانونی الکترونیکی دان‌لود نکرده‌ام و روی رایانه‌ام نرم‌افزار غیرقانونی ندارم. (شاید این نکته جالب باشد که بر خلاف تصور کلیشه‌ای رایج که قانون‌مندی غربی‌ها را صرفا به خاطر “کار فرهنگی” می‌داند باید بگویم که بسیاری از هم‌کاران غربی من تا جایی که می‌توانند از کتاب‌ها و فیلم‌های رایگان بهره‌مند می‌شوند و وقتی می‌بینند من برای خریدن کتاب یا کرایه فیلمی که رایگانش در دست‌رس است پول می‌دهم خیلی عجیب نگاهم می‌کنند. این منفعت‌طلبی بی‌نهایت و فقدان اصول که حداقل من در جایی که هستم ملموس است یکی از آزاردهنده‌ترین موارد زندگی در آن‌جا است که بعدا باید مطلب مفصلی در موردش بنویسم).

یکی از مواردی که شاید از این اصل تخطی می‌کنم (و البته هنوز هم مطمئن نیستم که اخلاقی باشد) استفاده از کپی‌های غیرمجاز محصولات – خصوصا فیلم‌ها- قدیمی است که به نظرم می‌رسد یا به آسانی یافت نمی‌شود و یا منافعش لزوما به تولیدکننده نمی‌رسد. مثلا کپی از برخی فیلم‌های خوب قبل از انقلاب که بازار رسمی ندارند (مثلا کارهای ابراهیم گلستان یا علی حاتمی) را تهیه کرده‌ام ولی در مقابل “گاو” را از بازار رسمی خریده‌ام. یا مثلا در مورد برخی فیلم‌های تاریخی سینما مثل “هم‌شهری کین” یا “پرندگان” این اصل را زیر پا گذاشته‌ام.

از آن مهم‌تر الان با این سوال اخلاقی مواجه هستم: برای بسیاری از فیلم‌ها یا کتاب‌های متاخر فرد با دو گزینه مواجه می‌شود. یکی این‌که برود و در بازار غیررسمی ایران کپی از محصولات را به قیمت پایین تهیه کند و یا از بازار رسمی هزینه کرایه یا خرید واقعی را پرداخت کند. دردسری که من با گزینه دوم دارم هزینه مبادله دست‌رسی به محصولات است. به طور مشخص در وین تنها یک ویدئو کلوپ حرفه‌ای وجود دارد که تقریبا تمام فیلم‌های خوب را به زبان انگلیسی دارد. مشکل این است که برای تهیه و برگرداندن هر فیلم به این فروش‌گاه به طور متوسط ۱٫۵ تا ۲ وسط وقت تلف می‌شود و مجبور هم هستی فیلم را ظرف یک یا دو روز برگردانی.

حال سوالی که با آن مواجهیم این است که آیا کار اخلاقی می‌کنیم اگر نسخه غیرمجاز یک فیلم را تهیه کنیم و بدون نیاز به این رفت و آمد اضافی و تحت فشار بودن در مورد زمان آن‌ها را تماشا کنیم و بعد یک بار برویم به این فروش‌گاه و همه فیلم‌هایی که دیده ایم را یک‌جا کرایه کنیم و پولشان را بدهیم و فورا فیلم را برگردانیم؟ همین سوال در مورد کتاب هم پیش می‌آید. گاهی پیش می‌آید که آدم نیاز فوری به کتابی دارد که نسخه غیرمجازش در دست‌رس است ولی تهیه نسخه قانونی‌اش زمان می‌برد. آیا اخلاقی است که نسخه غیرقانونی را استفاده کنیم و هم‌زمان هم نسخه قانونی را سفارش دهیم؟

۱) ممکن است تو در فاصله استفاده از نسخه غیرمجاز و پرداخت پول نسخه مجاز بمیری یا از آن کشور اخراج شوی یا آن فروش‌گاه تعطیل شود و ماجرا به سرانجام نرسید. این اشکال را شاید بتوان با پرداخت پول در قدم اول و بعد استفاده حل کرد.

۲) این کار باعث می‌شود که منفعتی بیش از حد لازم به توزیع کننده قانونی منتقل کنیم. چرا که فورا فیلم را بر می‌گردانیم و او می تواند لحظه بعد آن را به نفر بعدی کرایه دهد. به نظر این مساله منفی نمی‌رسد چرا که با صرفه‌جویی در رفت و آمد اضافه منافع (Surplus) جدیدی خلق شده که من و توزیع‌کننده آن را تقسیم می‌کنیم ولی تولیدکننده اصلی نفعی نمی‌برد.

۳) این کار باعث تشویق توزیع‌کننده غیرقانونی به گسترش فعالیتش می‌شود. این اشکال جدی است و هنوز جوابی برایش ندارم.

۴) تو با این کار خدمتی دریافت می‌کنی که قیمتش بیش از پولی است که پرداخت می‌کنی. به عنوان مثال وقتی نسخه غیرقانونی را کپی می‌کنی آن را همیشه با خودت داری و می‌توانی بیش از یک بار تماشایش کنی ولی وقتی پول کرایه را پرداخت می‌کنی هزینه یک بار تماشا را پرداخت کرده ای. حتی وقتی این فکر را می‌کنی که خیلی فیلم‌ها برای یک بار مصرف هستند و لذا در عمل حتی اگر آن‌ها را داشته باشی رفتار شبیه به کرایه یک شب را داشته‌ای. مشکل این است که داشتن فیلم یک آپشن اضافی برای تماشای دوباره فراهم می‌کند که فیلم کرایه‌ای ندارد و ارزش این آپشن هم مثبت است.

فکر می‌کنم راحت‌ترین راه‌حلی که این مشکل را تخفیف می‌دهد این سایت‌هایی هستند که تهیه‌کننده هزینه جبران زحمت خودش را اعلام می‌کند و آدم می‌تواند اگر مصرف غیرقانونی داشت با پرداخت پول در این سایت‌ها جنبه غیراخلاقی مساله را رفع کند ولی هنوز مشکل دوم هنوز برقرار است مگر این که محصول مستقیما از سایت خود تولیدکننده دان‌لود شود.

پ.ن: بخشی از ایده‌های این پست در گفت و گو با ک.ل شکل گرفته یا توسط او بیان شده و لذا پیشاپیش به حق صاحب ایده احترام می‌گذارم. هر چند ازش اجازه نگرفته بودم که آن‌ها را با بقیه به اشتراک بگذارم.