قبلا هم در سرمقاله ای در دنیای اقتصاد گفتم که نانواها و تاکسی داران به شدت مظلوم هستند چون دولت ها بخشی از هزینه ایجاد تورم خود را از جیب آنان پرداخت می کنند. وقتی تورم می شود اکثریت مطلق مشاغل قیمت خدمات و کالاهای خود را با تورم تنظیم می کنند ولی چون قیمت نان و کرایه تاکسی به شدت مقابل چشمان مردم است معمولا اجازه افزایش قیمت نان و کرایه به آنان داده نمی شود حال آن که هم هزینه های تولید (تعمیر و کرایه و کارگر و …) افزایش یافته و هم قدرت خرید پول کاهش یافته است.

حالا بشیر سوالی پرسیده است که به این بحث مربوط است: ” به نظر تو رانندگان تاکسی حق دارند که در روزهای بارانی مردم را سوار نکنند تا قدرت چانه زنی بالاتری کسب کنند؟(کاری که در تهران می کنند.) آیا دولت می تواند آنها را جریمه کند یا خیر؟ یا آیا در مواقع قحطی نانوایی ها می توانند تعطیل کنند تا به قیمتهای بالاتر و شاید فوق العاده ای دست پیدا کنند؟ آیا دولت حق دخالت در این مورد را ندارد؟”

اولا بگویم که یک نکته در مثال تاکسی و نانوا در مورد روز بارانی هست و آن هم سوبسیدی است که دولت معمولا برای این تیپ خدمات پرداخت می کند. مثلا تاکسی معمولا با قیمتی ارزان تر در اختیار رانندگان قرار می گیرد (یا می گرفت) و خب این جا دیگر بحث مالکیت خصوصی صرف مطرح نبود و احتمالا به عنوان یک شرط ضمنی می شد این شرط را گذاشت که تحویل گیرنده خودرو (که بخشی از هزینه آن از بودجه عمومی تامین شده) موظف است که در هر شرایطی کار کند (احتمالا به همین دلیل است که اگر اشتباه نکنم “قانونا” تاکسی نارنجی حق خالی حرکت کردن ندارد و اگر خالی باشد باید اولین مسافر را سوار کند)

ولی اگر آن فرض قبلی را رها کنیم و فرض کنیم که تاکسی و نانوا هم کاملا خصوصی و بدون سوبسید اداره می شوند. در این صورت آن ها هم صنفی هستند مثل هر صنف دیگری و همان رفتارها را انجام می دهند. می پرسی آیا تاکسی ها مجازند در روز بارانی (یا مثلا روزهای شدیدا برفی اوایل دی تهران) کرایه خود را بالا ببرند؟ من نه تنها می گویم مجاز هستند بل که حتی ممکن است بگویم که باید این کار را بکنم:

هر شغل دیگری را دوست دارید فرض کنید (مثلا چغندر فروش یا کارگر برف روب). قیمت کالا و خدمات این اصناف توسط عرضه و تقاضا تنظیم می شود. سالی که محصول چغندر کم بوده قیمت بالا می رود و برعکس. وقتی هم برف نباشد و کار کم باشد کارگر ممکن است با روزی ۵۰۰۰ تومان هم کار کند. وقتی برف می اید و نیرو کم می شود همین آقا ممکن است با روزی ۱۰۰۰۰ تومان کار کند.

روز بارانی هم برای تاکسی همان موقع افزایش تقاضا (و احتمالا کاهش عرضه) است. همان طور که همه مشاغل دیگر در زمان کم بود یا شوک تقاضا قیمت خود را تغییر دادند آن ها هم حق دارند این کار را بکنند.

حالا چرا می گویم “باید این کار را بکنند؟”. به جای بحث تئوریک به دنیای واقع نگاه کنیم. در همان روزهای به شدت برفی تهران اصرار بود که تاکسی های فرودگاه به طور رسمی همان کرایه قبلی را بگیرند. در حالی که به علت بارش برف ریسک تصادف به شدت بالاتر رفته بود و زمان حمل و نقل هم خیلی طولانی تر بود. نتیجه ثابت ماندن کرایه به علاوه افزایش هزینه حمل و نقل باعث شده بود تا خیلی از تاکسی داران در خانه بمانند و در نتیجه کم بود همیشگی تاکسی در فرودگاه به شدت تشدید هم بشود.

همانند هر بازار دیگری که اگر قیمت زیر نقطه تعادل باشد شکاف بین عرضه و تقاضا به وجود می آید و عده ای از مصرف کالا/خدمت محروم می شوند اگر در روز بارانی هم کرایه تاکسی افزایش نیابد عده ای ماشین گیرشان نمی اید یا دیر گیر می آید. نمی شود خدا و خرما را با هم داشت. کرایه تاکسی را در روز بارانی زیاد باید کرد تا تاکسی های موقتی هم به صف بپیوندند و تعادل حفظ شود.