آخر هفته گذشته خبرهای نگران‌کننده‌ای از تشدید تحریم‌ها علیه ایران – به طور مشخص بحث خرید نفت و بانک مرکزی – شنیده بودیم. من هم مثل خیلی‌های دیگر نگران جهش ناگهانی قیمت بازار آزاد دلار بودم (۱) و صبر کردم تا شنبه بازار باز شود و قیمت‌ها را ببینم. این دو روز هم قیمت‌ها را مرتب بررسی کردم و تقریبن تفاوت معنی‌داری چه در سطح قیمت‌ها (تغییرات کم‌تر از یک درصد بود) و چه در شکاف بین قیمت خرید و فروش (Bid Ask Spread) مشاهده نشد (۲). به عبارت دیگر بازار آزاد ارز در ایران واکنش خاصی به این خبرها نشان نداد. برای کسانی که خبرهای ایران را دنبال می‌کنند این عدم واکنش باید جالب توجه باشد. این‌ها دلایلی است که به نظر من می‌توان برای ماجرا اقامه کرد. دوستان اگر اطلاعات بیش‌تری دارند لطفن بحث را تکمیل کنند:

۱) بازار تحریم را جدی نمی‌گیرد و می‌داند که اثر حقیقی آن روی درآمد ارزی کشور و عرضه آتی ارز معنی‌دار نخواهد بود. در طی سال‌های گذشته مرتبن خبرهای مشابه شنیده ولی تغییرات عملی چندی (حداقل در بخش ارز) مشاهده نکرده است و لذا خبرهای این گونه را تنزیل می‌کند.

۲) بازار ممکن است انتظار کاهش عرضه ارز در آینده را داشته باشد ولی محدودیت نقدی فعالین اقتصادی باعث شده تا جهش ناگهانی در تقاضای ارز رخ ندهد و لذا قیمت هم تغییر نکرده است. (۳)

۳) بازار حدس می‌زند که ارز در آینده ممکن است گران شود ولی عدم اطمینان حول این موضوع این قدر زیاد است که افراد حاضر نیستند ریسک خرید ارز با قیمت بالا را بپذیرند. (بحث آربیتراژ استفاده نشده)

۴) بازار فکر می‌کند که هم‌زمان با کاهش عرضه ارز، به علت رکود اقتصادی یا تحریم‌های تجاری تقاضا برای ارز – مسافرتی یا واردات – هم کاهش خواهد یافت و لذا قیمت تعادلی بازار آزار ممکن است آن‌قدر تغییر نکند.

۵) دولت برای جلوگیری از ورود شوک خبری به جامعه سعی کرده تا عرضه غیررسمی ارز را در این دو روز بالا ببرد و با ثابت نگه داشتن قیمت مانع از شکل‌گیری پیش‌بینی‌های خود محقق‌کننده (Self-Fulfilling Prophecy) شود.

پانوشت:

۱) بحث جهش ناگهانی قیمت در اثر تصور کم‌بود متفاوت از تصحیح قیمت رسمی ارز از طریق تغییر سیاست‌ها است و حتی کسانی که معتقد به افزایش قیمت رسمی ارز هستند ممکن است از چنین جهشی نگران شوند. من شخصن موضع رادیکالی در مورد قیمت ارز ندارم و به نظرم پیچیدگی ماجرا بیش از استدلال ساده و قدیمی تورم و نرخ ارز ثابت است. مدت‌ها پیش مقاله‌ای در این مورد نوشته‌ایم که باید یک زمانی منتشرش کنیم.

۲) شکاف بین قیمت خرید و فروش اطلاعات مفیدی از جریان انتظارات در جامعه و نقدشوندگی بازار می‌دهد.

۳) مکانیسم استاندارد افزایش قیمت در اثر خبرهای آینده این طور است که عامل‌ها سعی می‌کنند همین ام‌روز دارایی را خریده و برای دوره‌های بعدی ذخیره کنند. این موضوع تقاضا برای خرید دارایی را بالا برده و باعث جهش قیمت تعادلی می‌شود.