سیستم آموزش عالی در اتریش -حداقل برای شهروندان این کشور- کاملا باز است. یعنی فرد از دوره لیسانس تا دکترا هیچ محدودیتی برای ثبت نام در دانشگاه ندارد و تنها پیش نیازش داشتن مدرک دوره تحصیلی پایین تر است. یعنی دیپلم دبیرستان برای ثبت نام فوق لیسانس پیوسته و فوق لیسانس برای ثبت نام دکترا کفایت می کند. این جا هم مثل آلمان لیسانس و فوق لیسانس از هم جدا نیست. ضمن این که به جای دوره پی اه دی دوره دکترا دارند. فرقش هم در این است که در دوره دکترا درس جدی یا امتحان جامع تعیین صلاحیت پس از دو سال درس وجود ندارد و دانش جو فقط باید تزش را بنویسد. خب احتمالا می توانید پیامد این سیستم را حدس بزنید. ظرفیت رشته ها و تناسب استعدادها – به جز معدودی رشته مثل موسیقی و پزشکی – کنترل نمی شود. هر چند فلسفه “ورود آسان – خروج مشکل” در این جا پیاده شده و حداقل در برخی رشته ها درس ها سنگین است – و البته در برخی دیگر لزوما نه – ولی به هر صورت تعدد دانش جو باعث می شود که حداقل در دوره اول یعنی دوره فوق لیسانس استادان نتوانند وقت زیادی برای راهنمایی تزهای دانش جویان صرف کنند. تصورش هم سخت نیست. در خیلی از رشته ها که مثلا ده یا بیست نفر استاد بیش تر ندارد سالیانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر ثبت نام می کنند و همه هم باید تز فوق لیسانس بنویسند. دیگر خودتان نتیجه گیری کنید که کیفیت کار چه طور می شود. دوره دکترا هم خیلی فرق ندارد. یعنی یک دانشکده می تواند صدها دانش جوی دکترا داشته باشد که نیازی هم به گذراندن درس چندانی ندارند و همیشه هم استادی پیدا می شود که آسان گیر باشد و بشود با او تزی نوشت و دکترا گرفت.
مسایلی از این دست باعث شده تا هم سطح بهره وری تولید علم در اتریش به شدت پایین تر از کشورهایی مثل آمریکا و انگلیس باشد و هم کیفیت فارغ التحصیلان و در نتیجه قدرت علامت دهی مدرک این کشور چندان بالا نباشد. اتفاقا دی شب با جمعی از اساتید رفته بودیم بیرون و سر شام با یکی از استادان دانش گاه وین آشنا شدم. می گفت دانش جوهای دکترای ما باهوش هستند ولی به شدت تنبلند و انگیزه ای برای خواندن جدی درس ها را ندارند! این مسایل استادان نسل جدید – خصوصا آن هایی که تربیت علمی آنگلوساکسون دارند – و سیاست گذاران پیش رو را به فکر انداخته که اصلاحات جدی در نظام آموزش عالی انجام دهند. اصلاحاتی که به شدت با مقاومت محافظه کاران در داخل دانش گاه ها و احزاب دست چپی در نظام سیاسی مواجه است. با این همه چون بلاخره سنت حسنه فکر کردن و شکمی حرف نزدن در این جا کمی جدی تر از مملکت ما است حتی در همین بستر هم صحبت های دو طرف چارچوب مند و قابل فهم است. خلاصه ای از برخی بحث ها را که حاوی نکته های جالبی برای ما است این جا می آورم.
۱) ظاهرا این توافق عمومی وجود دارد که اصلاحات نباید معطوف به رقابتی کردن ورود برای دوره لیسانس باشد. این را هم بگویم که بحث تفکیک مقطع لیسانس و فوق لیسانس در رشته های مختلف از چند سال پیش شروع شده و در حال گسترش است. منطق این حرف جالب است. اولا معتقدند که سن شرکت در این امتحان (۱۸ سال) و زمان لازم برای آماده شدن برای آن (۱۷ سالگی) دقیقا سنی است که پسران عقل درست و حسابی ندارند و تازه دارند بحران های دوران بلوغ را می گذرانند. بنابراین در این سن به اندازه کافی عاقل نیستند که بتوانند تصمیم های درست بگیرند یا خوب درس بخوانند. ثانیا امتحان رقابتی باعث می شود تا یکی دو سال از شادترین دوران زندگی دانش آموزان صرف آماده شدن برای امتحان ورودی شود و نباید به خاطر افزایش کیفیت آموزش عالی این بها را پرداخت.
۲) مخالفین امتحان ورودی معتقدند که آموزش عالی فقط یک سرمایه گذاری روی سرمایه انسانی افراد نیست بل که در عین حال یک کالای مصرفی هم هست. یعنی عده ای از افراد ممکن است دوره لیسانس را طی کنند فقط به خاطر این که از بودن در دانش گاه لذت ببرند. من جواب مخالفان این استدلال را نمی دانم ولی خودم می توانم بگویم که با این تعریف (که من هم موافقش هستم) باید هزینه مصرف را از مصرف کننده بگیریم و گرنه تقاضا به سمت بی نهایت میل می کند همان طور که در عمل اتفاق افتاده است. شهریه های اندکی که از چند سال پیش فعال شده تقریبا در همین راستا است.
۳) باز بودن در دوره لیسانس طبیعتا منجر به تراکم دانش جو می شود و امکان گروه بندی دانش جویان بین دانش گاه های خوب و بد را هم از بین می برد. مدافعین این سیستم معتقدند که اساسا دوره لیسانس چیزی مثل دبیرستان است و لذا لازم نیست که منابع کم یاب نظام آموزش عالی یعنی” اساتید خوب” به این بخش تخصیص داده شوند. ضمن این که عدم تفکیک دانش جویان در این مقطع باعث می شود تا افراد به لحاظ اجتماعی در جمع متنوع تری درس بخوانند و بلوغ اجتماعی به تری پیدا کنند. حرفشان برای من جالب بود. برای دوره لیسانس اساتید معمولی (که به خاطر تعدد فارغ التحصیلان دکترا عده شان خیلی زیاد است) را تخصیص دهیم و اساتید خوب و حرفه ای را برای دوره تحصیلات تکمیلی نگه داریم.
۴) رقابت برای به دوره بعد از لیسانس یعنی فوق لیسانس جدید و دکترا منتقل شود. در این سن دانش جویان هم به اندازه کافی علایق خود را می شناسند و هم به حدی پخته شده اند که در یک رقابت جدی شرکت کنند. ضمن این که عده زیادی از افراد در همان مقطع اول آموزش عالی را ترک می کنند و رقابت بین عده کم تری و لذا با فشار کم تری صورت می گیرد. راست هم می گویند به تفاوت فشار بین کنکور لیسانس و فوق لیسانس در ایران دقت کنید.
۵) یک نکته جالبی که من از این بحث یاد گرفتم ظرافتی است که در پیاده سازی سیستم جدید دنبال می شود. مدافعین سیستم جدید فهمیده اند که رقابتی کردن آموزش عالی یا تلاش برای بالا بردن سطح آن با مخالفت های گسترده مواجه خواهد شد. بنابراین راه هوش مندانه ای انتخاب کرده اند. گفته اند که ما اصلا دست به سیستم قبلی نمی زنیم و این سیستم همین طوری به کارش ادامه دهد. در عوض سعی دارند به صورت موازی سیستم دانش گاهی جدیدی بسازند که اسمش را الیت یونیورستی می گویند و شبیه به نظام تحصیلات تکمیلی در آمریکا است. اولین برنامه ای که به این شکل طراحی شد دوره پی.اه.دی فاینانس بود که به صورت مشترک بین موسسه ما و دو دانشگاه دیگر وین اجرا شد و سیستم کاملا آمریکایی دارد. یک دوره مشابه هم در شهر گراتز و در حوزه بیوتکنولوژی پیاده شد. صحبت های مشابهی برای رشته اقتصاد هم در جریان است که هنوز عملیاتی نشده است. من از این ظرافت خیلی خوشم آمد. در بحث مدیریت تحول می گویند که یک راه مهم تحول این است که به جای دست زدن به سیستم قدیمی در داخل همان سازمان یک بخش جدید چابک درست کنید. اگر کارکرد این بخش جدید به تر از بخش های قدیمی باشد مسیر رقابت خود به خود باعث تقویت این بخش و تضعیف و حل شدن بخش های قدیمی می شود.
بازگشت
دیدگاهتان را بنویسید