اگر کسی علاقه مند به بررسی تئوری های اقتصادی در عمل باشد شرایط بعد از سهمیه بندی موقعیت مناسبی است. آن چه تا کنون می دانیم این است که سهمیه خودروهای شخصی محدود و سهمیه تاکسی ها و آژانس ها و مراکز تعلیم رانندگی به اندازه کافی است. قیمت بازار آزاد هنوز تعیین نشده ولی قطعا چند برابر (چند را هنوز نمی دانیم) برابر قیمت رسمی خواهد بود. اثر این ماجرا روی عرضه حمل و نقل چه خواهد بود؟ به علت تعدد مسافرکش ها و تاکسی ها و همگن بودن خدمات آن ها بازار خدمات حمل و نقل را رقابتی فرض می کنیم.

۱) کوتاه مدت با کنترل قیمت: مقامات دولتی ممکن است بخواهند با این استدلال که بنزین کافی با قیمت سابق به تاکسی و آژانس داده می شود قیمت خدمات آن ها را در حد قبلی کنترل کنند (ظاهرا این اتفاق دقیقا در حال رخ دادن است). فرض کنیم که سیاست کنترل قیمت با شدت عملی شود و قیمت ها در سطح سابق باقی بماند. با این که ظاهرا قیمت بنزین دریافتی برای راننده ها فرقی نکرده ولی “هزینه فرصت” آن تغییر کرده است (هزینه فرصت بنزین برابر قیمت بنزین بازار سیاه است) و می دانیم که بنگاه ها در هنگام محاسبه هزنه نهایی هزینه فرصت عوامل را در نظر می گیرند. به زبان ساده راننده تاکسی با خودش حساب می کند که برای هر کیلومتر بیش تر چه پولی را از دست می دهد و چقدر درآمد کسب می کند و نهایتا میزان کارکردی را انتخاب می کند که این دو باهم برابر شوند. چون تابع تولید معمولا مقعر است (شیبش با افزایش تولید کم می شود) با بالا رفتن هزینه فرصت عوامل تولید و ثابت بودن قیمت فروش محصول مقدار تولید باید کم شود تا برابری مشتق تابع هزینه و قیمت حفظ شود. پس عرضه کم می شود.

۲) کوتاه مدت بدون کنترل قیمت: کوتاه مدت یعنی این که تعداد تاکسی ها و مسافرکش ها را ثابت فرض کنیم. در این حالت کنترلی روی قیمت نیست و قیمت به صورت درون زا و از طریق تعامل عرضه و تقاضا تعیین می شود. متاسفانه نمی توانیم این حالت را به زبان غیرریاضی توضیح دهم (این یعنی این که آن را عمیقا درک نکرده ام و گرنه منطقا باید قادر می بودم این کار را بکنم. لطفا بقیه کمک کنند) ولی اگر معادلات ایستای مقایسه ای (Comparative Statics) برای پاسخ عرضه و قیمت صنعت رقابتی به افزایش هزینه عوامل در کوتاه مدت را بنویسیم مشتق میزان عرضه و قیمت نسبت به هزینه به ترتیب مثبت و منفی می شود و معنی آن این است که در کوتاه مدت عرضه کاهش یافته و قیمت بالا می رود.

۳) بلندمدت: در بلندمدت تعداد تاکسی و مسافرکش متغیر است و به صورت درون زا تعیین می شود. بنگاه هزینه نهایی (هزینه هر کیلومتر اضافی رانندگی که می دانیم زیاد شده است را) را برابر با هزینه متوسط قرار می دهد. از شکل تابع هزینه خودرو حدس می زنیم که این امر باعث کاهش در عرضه هر خودرو می شود. در مجموع تابع عرضه به سمت چپ می رود. از طرف دیگری تقاضا هم جا به جا شده است و به سمت راست رفته است. این دو با هم قیمت را قطعا بالا خواهند برد ولی تعداد مسافرکش ها هم زیاد خواهد شد.

ببینم واقعیت بیرون چه خواهد گفت.

پ.ن: این تصور البته برخی جنبه ها را ثابت فرض کرده است مثلا شلوغی خیابان ها را. اگر کسی بخواهید خیلی واقع بینانه نگاه کند باید این ها را هم وارد کند و مثلا فرض کند که خلوت بودن خیابان ها اثر کاهشی روی هزینه نهایی خودرو دارد.