دلتنگی‌های بهاری یکی از زیباتری سخنرانی‌هایی که شنیده‌ام آن باری بود که اکبر گنجی اومد دانشگاه و در مورد خاتمی، ناگی و دوبچک صحبت کرد. حیف که بهار تهران هم مثل بهار پراگ کوتاه بود. هر چند من فکر می‌کنم بهار واقعی تهران درست یکی دو سال قبل از دو خرداد بود. با آمدن دوم خرداد آن بهاری که داشت در پشت صحنه جوانه می‌زد ناگهان پژمرد. آن‌ها که آن‌ سال‌ها درگیر کارهای سیاسی و فرهنگی بودند می‌توانند به خاطر بیاورند که پرنشاط ترین دوره فکری در ایران همان دوره‌ بود. مرکز تحقیقات استراتژیک، حلقه کیان، مجله کیان، عصر ما، آدینه، جزوه‌های بشریه، مقاله‌های محسن کدیور، دفتر مطالعات فرهنگی، حرف‌های توی کوهنوردی‌ها، هفته نامه‌های بهمن و بهار، نامه یوسفعلی میرشکاک و … چیزهایی بود که من هرگز مشابهش را بعد از دوم خرداد ندیدم. یادم است همان موقع با بهنود در مورد کمبود آزادی حرف می‌زدیم. گفت: اندیشه در ایران در فضای آزاد رشد نمی‌کند، سال ۵۷ تا ۶۰ آزادترین سال‌ها در ایران بود و چیزی خلق نشد. درست بعد از آن بود که شاملو شاهکارش را سرود: «دهانت را می‌بویند … ». پارادکس عجیبی است و بازی است که در تاریخ ایران تکرار شده است. بعد از انقلاب مشروطه، بعد از شهریور بیست، بعد از بهمن پنجاه و هفت و بعد از دوم خرداد. هر جا که آزادی بوده انرژی‌ها مصروف شادی ناشی از آزادی شده و اندیشیدن واقعی اولین چیزی بوده است که فراموش شده است. شاید بی‌دلیل نباشد که در تاریخ ما اندیشه‌های بزرگ از حجره‌ها و از اتاق‌های تنگ و تاریک بیرون آمده است. از جایی که روزمرگی و قیل و قال نیست. سختی‌ است و تنهایی. الان که فکر می‌کنم به نظرم می‌آید بعد از هشت سال از مصرف کردن ایده‌ها بازهم به پرده نشینی نیاز داریم. این جمله عجیب انگار زبان حال ما در...ادامه مطلب ...

هیجده دلیل به نفع قالیباف قالیباف کاندیدای اصلاح‌طلبان نیست ولی اگر محافظه‌کاران این قدر عقل داشته باشند که کاندیدش کنند و خودش هم در این مدت رفتارش را عوض نکند، ممکن است بتوان به دلایل زیر از رای دادن به او دفاع کرد: ۱) برای این‌که اصلاحاتی که ما در روزنامه‌ها ازش حرف می‌زنیم را در عمل در نیروی انتظامی پیاده کرد. اصلاحات در نیروی انتظامی کم بودجه و صلب کار خیلی بزرگی بود. ۲) برای این‌که اگر همان اصلاحات را در کل سیستم قوه مجربه پیاده کند وضع مملکت خیلی بهتر می‌شود. نظام اجرایی در ایران نیاز به یک خانه تکانی اساسی دارد. ۳) برای این‌که تا حالا ندیده‌ام در مورد مسائل اقتصادی حرف پرت بزند. بر خلاف بقیه کاندیداهای محافظه‌کاران منطق اقتصاد را به خوبی می‌فهمد. ۴) برای این‌که کاندیداهای اصلاح‌طلبان هیچ ایده‌ روشنی برای اداره کشور ارائه نکرده‌اند و سابقه مدیریتی چندان موفقی هم ندارند. امید چندانی‌هم به رای آوردنشان نیست. ۵) برای این‌که از بقیه کاندیداهای محافظه‌کاران میانه‌رو تر و معقول‌تر است. اگر آزادی‌خواه نیست حداقل ایده‌های عجیب و غریب فرهنگی هم نمی‌دهد. ۶) برای این‌که عاقل است و می‌تواند عقلانیت را بین جناح محافظه‌کار گسترش دهد. گسترش عقلانیت به نظر من یک استراتژی مهم برای پیشبرد اصلاحات در ایران است. ۷) برای این‌که با بودن در مسند اجرایی می‌تواند جلوی بخشی از ایده‌های تخیلی مجلس محافظه‌کاران را بگیرد. ۸) برای این‌که مورد اعتماد مقامات بالای حکومت است و این اعتماد برای پیشبرد اصلاحات لازم است. ۹) برای این‌که تا جایی که من خاطرم هست با پرنسیب و اصولی رفتار کرده است. ۱۰) برای این‌که نشان داده است واقعیت‌های جامعه را می‌فهمد و به جای انکار آن‌ها در پی یافتن راهی میانه بین خواسته‌های حکومت و مردم است. ۱۱) برای این‌که حرف‌های تخیلی و کودکانه و روزنامه‌ای برای اداره کشور نمی‌زند. ۱۲) برای این‌که نظامی بوده...ادامه مطلب ...

این همه تساهل؟ خبر سوال سه نماینده زن تهران از وزیر ارشاد بازتاب چندانی نداشت. سوال کنندگان از وزیر به خاطر شرایط حاکم بر نمایشگاه کتاب سوال کردند و بخش عمده اعتراضشان به چاپ‌ کتاب‌هایی بود که روابط بین ازدواج را تروجیح می‌کند و حریم بین مرد و زن را می‌شکند. تصریح هم کردند که این سوال نه فقط سوال آن‌ها بلکه سوال مردم بود که از زبان نمایندگانشان پرسیده می‌شد. نمی‌دانم چند تا از این خانم‌ها بچه بزرگ دارند؟ هرچند که کمکی نمی‌کند چون احتمالا بچه‌هایشان به مدرسه‌هایی می‌روند که به زور می‌خواهند آدم‌ها را جور متفاوتی بسازند و اولین چیزی که بهشان یاد می‌دهند چشم بستن بر یا بر زبان نیاوردن واقعیت‌های دور و برشان است. ولی اگر از بچه‌های فامیلشان بپرسند احتمالا تا حدی متوجه می‌شوند که چیزهای توی این کتاب‌ها در مقایسه با رفتار واقعی جوان‌ها ( و حتی نسل میان‌سال) کمی قدیمی و خسته‌کننده است. این حرف‌ها البته از کسانی که معتقدند «هیچ‌جای دنیا این قدر در مورد نشر کتاب‌ها تساهل به خرج داده نمی‌شود» بعید نیست. آیا از طرح تثبیت قیمت‌ها یاد می‌گیرند؟ می‌گویند تفسیر کردن واقعیت‌ها به گونه دلخواه خود یکی از موانع مهم یادگرفتن از تجربه‌ها است. آدم‌ها سعی می‌کنن ماجرایی را پیش ببرند و وقتی می‌بینند نتایجی که تصور می‌کردند به بار نیامده است به جای شک کردن در مورد ایده قبلی‌شان، عمل قبلی خود را شدیدتر دنبال می‌کنند با این تصور که دفعه پیش به اندازه کافی فعال نبوده‌اند. نمایندگانی که به طرح‌های اقتصادی احمد توکلی رای داده‌اند در اندک زمانی می‌توانند ببینند که دستور به اقتصاد برای توقف رشد قیمت‌ها هیچ اثری نداشته است و نقدینگی مازاد تاثیر خودش را در افزایش قیمت چیزهای دیگری نشان داده. حالا دو تا راه پیش‌روی مجلس نشینان است. یا این‌که با همین تجربه یاد بگیرند که ماجرای تورم به این سادگی نیست...ادامه مطلب ...

انعطاف‌پذیری عمل‌گرایانه سمیناری این‌جا است که موسسات مختلف از چهار گوشه دنیا نتیجه پروژه‌های تحقیقاتی‌شان را در مورد ابعاد مختلف توسعه صنعتی ارائه می‌کنند. شیوه‌اش هم جالب است اول مجری پروژه نتیجه تحقیقاتش را ارائه می‌کند و بعد کسی از موسسه دیگری نقدش را می‌گوید. نقد که چه عرض کنم پوست طرف را می‌کنند. تا حالا حداقل سه بار این عبارت را شنیده‌ام: «گزارش دوست داشتنی است ولی شما جدی نگیریدش». یکی از منتقدینی که این جمله دوست داشتنی را به کار برد با اشاره به تحقیقی که نقد می‌کرد گفت هر گونه تلاش برای یادگیری از تجربه کشورهای آسیای جنوب شرقی بدون توجه به نقش برجسته رهبران این کشورها (مثل ژنرال پارک رییس‌جمهور کره یا رهبر ملی‌گرای تایوان یا نخست وزیر سنگاپور) گمراه‌کننده است. آن‌چیزی که موتور توسعه این کشورها شد رهبران مقتدر، متمرکز و وطن دوستی بود که کشورشان را در طی دوره‌ای حدودا بیست ساله هدایت کردند و توسط مردمی که عادت به اطاعت کردن و منظم بودن داشتند پشتیبانی شدند. دوست آمریکایمان می‌گفت معروف است که می‌گویند اگر بخواهیم رمز توسعه این کشورها را در یک عبارت خلاصه کنیم باید بگوییم «انعطاف‌پذیری عمل‌گرانه» (ِPragmatistic Flexibility). از صبح دارم بهش فکر می‌کنم. «انعطاف‌پذیری عمل‌گرانه».

در وبلاگستان که باشی و زندگی‌ات را روایت کنی دو گزینه بیشتر پیش رویت نیست. یا باید رضایت خاطرت را از کنسرت رفتن و ملاقات دوستانت و فیلم دیدن و کتاب خواندن و سفر رفتن چنان به رخ دیگران بکشی که فکر کنند هیچ غمی در زندگی‌ات نیست (خصوصا اگر ساکن خارج از کشور باشی) و یا دیگران را در غم‌های روشنفکرانه‌ات – از جنس روابط بسیار پیچیده‌ات‌ با طرف مقابل یا تردید‌های فلسفی‌ات در باب هستی و وجود -شریک کنی. ولی انگار زندگی این نیست. در زندگی ما شادی مختصری اگر باشد شادی‌های ساده‌ای است از جنس ارزان خریدن یک جفت کفش حراج‌شده و غصه‌هایمان نیز غم‌های پیش پا افتاده‌ و فرسوده‌کننده‌ای است که من و تو و میلیون‌ها نفر آدم‌ توی این مملکت داریم هر روز باهاش سر و کله می‌زنیم. من به این می‌گویم غربت تصویر واقعی زندگی در وبلاگ. غربتی که می‌تواند بسیار گمراه‌کننده باشد.

حداقل حقوق تا کجا؟ بحث حداقل دستمزد از آن موضوعات بحث برانگیز است. موافقان می‌گویند در شرایط بیکاری گسترده (مثل ایران) قدرت چانه‌زنی کارفرما و کارگر به یک اندازه نیست تا قرارداد عادلانه‌ای را امضاء کنند. من البته نمی‌گویم قرارداد غیرعادلانه به جایش می‌گویم قراردادی که ممکن است حداقل‌های لازم برای زندگی معمول را نیز تامین نکند. لذا دولت با الزام کارفرمایان برای پرداخت حداقل حقوق تاحدی نابرابری بین دستمزد‌های را کاهش می‌دهد. اثر مثبت دیگر حداقل حقوق تشویق شرکت‌ها به افزایش بهره‌وری خود، استفاده از نیروی ماهرتر و سرمایه‌گذاری برای آموزش نیروی انسانی است تا با حداقل نیروی کار بیشترین تولید را داشته باشند. این اثر البته به نفع طبقات پایین نیست ولی بخشی از اثرات منفی حداقل حقوق را از بین می‌برد. مخالفان دو نظر اصلی دارند. از منظر فلسفی می‌گویند این امر مخالف آزادی فردی است. من این‌را چند بار از دکتر موسی‌غنی‌نژاد شنیدم که می‌گفت فرض کنید من یک کارگرم و تمایل دارم با حقوق ماهی صدهزار تومان جایی کار کنم. کسی هم من را مجبور نمی‌کند و لذا این مبادلانه کاملا آزادانه است چرا قانون کار باید جلوی رابطه آزاد بین دو نفر را بگیرد. شاید این دیدگاه در صحنه عمل خیلی تاثیرگذار نباشد ولی نقد دوم قوی‌تر به نظر می‌رسد. می‌گویند با بالا بردن کف دستمزد‌ها از یک طرف تمایل به ورود بازار کار بین متقاضیان کار افزایش می‌یابد و از سوی دیگر تمایل بنگاه‌ها به استخدام کارگر کم‌تر می‌شود در نتیجه نرخ بیکاری در جامعه افزایش می‌یابد. اگر حرف این مخالفان درست باشد ما باید ببینیم که آیا دستمزد بیشتری برای عده کم‌تری را ترجیح می‌دهیم و یا دستمزدی کم‌تر برای عده بیشتر (که البته حداقل حقوق منجر به اولی می‌شود) جواب این سوال در اقتصاد نیست و جای دیگری باید به آن جواب داده شود ولی کاری که اقتصاددان‌ها می‌توانند بکنند جواب...ادامه مطلب ...

انتخاب اجتماعی طبیعی به نظر من نظریه داروین در سطح عموم در ایران خیلی درست فهم نشده است. مثلا وقتی صحبت از این می‌شود که چرا زرافه‌ها گردن بلندی دارند برداشت می‌شود که داروین می‌گوید گردن زرافه‌ها کم‌کم دراز شده و بعد همه تعجب می‌کنند که چه چیزی این را به این شکل هدایت کرده است. در این بین چیزی که معمولا به آن توجه نمی‌شود خصلت آماری نظریه داروین است. در واقع داروین با تاکید بر اصل جهش تصادفی می‌گوید در طول میلیون‌ها سال پیش انواع مختلف زرافه با طول گردن‌های مختلف به وجود آمدند. طبیعی بود که آن‌هایی که گردن کوتاه داشتند برگ کم‌تری گیرشان می‌آمد و در نتیجه کم‌تر عمر می‌کردند. پس در گذر زمان کم‌کم نسبت گردن درازها به بقیه بیشتر شد تا این‌که یک نوع حالت غالب پیدا کرد. با همین نظریه می‌توان علت این‌که مردم آفریقا سیاه هستند را هم توضیح داد. بازهم در طول میلیون‌ها سال آدم‌ها با رنگ‌های مختلف همه جای زمین به دنیا آمده‌اند. سفید‌هایی که در آفریقا بودند خیلی بیشتر در معرض سرطان پوست بودند تا سیاه پوستان. پس در هر نسلی سیاه‌ها بیشتر عمر کرده‌اند و در نتیجه بچه‌های سیاه بیشتری هم در نسل بعدی متولد شده‌اند. این مسیر را میلیون‌ها سال ادامه دهید تا نسبت سیاه به سفید به نزدیک صد در صد برسد. تا این‌جایش زیست‌شناسی است و البته هیجان‌انگیز ولی نکته جالب این است که نظریه انتخاب طبیعی در مورد مسائل اجتماعی حتی پیش از داروین هم مطرح بوده است. این نظریه می‌گوید ساختارهای اجتماعی که ما می‌بینیم یکی از هزاران حالت ممکن برای بشر بوده که چون قدرت سازگاری بیشتری با شرایط زندگی انسان داشته باقی مانده است. بگزارید مثال بزنم. برای انسان‌هایی که ما می‌شناسیم دروغ امری منفی است و به نظر ما می‌رسد که این موضوع امری فطری است ولی یک توضیح داروینی...ادامه مطلب ...

فن‌آوری عرق‌ریز توی این کار جدیدم بیشتر با تکنولوژی‌های سر و کار دارم که بهش می‌گویند تکنولوژی مناسب یا تکنولوژی‌های میانه. اسمش برای من با مسما است. می‌گوید ما عاشق خود تکنولوژی نیستیم بلکه بیشتر دنبال این هستیم که کمکی برای رفع نیازهایمان بکند. این‌که مثلا چطور در یک منطقه فقیر با روش‌های ساده‌ای آب تصفیه کنیم یا با بامبو پل‌های خوبی بسازیم یا از کاه و کلش برنج و گندم آجر درست کنیم یا از قطعات ریز چوب برق مناسب برای روشنایی تولید کنیم. عملا می‌بینم که زندگی عده‌ای از آدم‌ها با روش‌هایی نسبتا ساده تا حد قابل توجهی بهبود داده شده است. به ایران که فکر می‌کنم می‌دانم که این نوع تکنولوژی‌ها جهش صادراتی درست نمی‌‌کنند حتی ممکن است درآمد سرانه‌ را هم آن‌قدر رشد ندهند ولی می‌توانند سطح رفاه (رفاه که چه عرض کنم نیازهای اولیه انسانی) آدم‌هایی که دارند توی روستاهای سیستان و ایلام و هرمزگان و کهگیلویه زندگی می‌کنند را به مقدار زیادی بالا ببرند. علاوه بر آن باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های عمرانی کشور هم می‌شوند. چراکه لازم نیست تامین آب و برق یک روستا با همان روش شهرهای بزرگ باشد که آخرش یا خیلی پرهزینه و غیراقتصادی از آب درآید یا به دلیل کمبود بودجه عملا اجرا نشود. برایم جالب است که وقتی صحبت از تحقیقات و تکنولوژی در ایران می‌شود همه فکرشان به لابراتورهای شیکی می‌رود که آدم‌هایی با لباس سفید دارند آن‌جا کار می‌کنند و کم‌تر کسی فکرش به این جور چیزها می‌رود. ولی من مطمئنم که این نوع تکنولوژی‌ها هم برای کشور ما خیلی مفید است و خیلی کارها با آن می‌توان کرد. البته فکر کنم دوتا مشکل اساسی است. یکی این‌که توی این‌ کارها سفر خارج و اینترنت پرسرعت و کنفرانس‌های باکلاس خیلی کم‌تر است و دیگر این‌که کاربردی کردن این تکنولوژی عرق ریختن می‌خواهد. درست است که اصولا تحقیق...ادامه مطلب ...

“Freedom is Boring, Censorship is Fun” این جمله با حال را روی جلد مجله‌ای توی کتاب‌فروشی خانه فرهنگ‌های جهان برلین دیدم. عنوان پروژه عکاسی است در مورد زنان در ایران.

نقش فوتبالیست‌ها در تولید زیربنایی من هیچ وقت فوتبال دوست نداشتم و اصولا به ورزشکار‌های حرفه‌ای هم نگاه خوبی نداشتم. سال‌ها قبل به دوستی گفتم این فوتبالیست‌ها شغل غیرمفیدی برای جامعه دارند چون هیچ کار مثبتی نمی‌کنند. گفت مثلا خود حضرت‌عالی چه می‌کنی؟ گفتم من مهندسم و به تولید کشور کمک می‌کنم. گفت فی‌المثل چی می‌سازی؟ گفتم تلویزیون. پرسید تلویزیون می‌سازی که مردم با آن چه کنند؟ دیدم راست می‌گوید تلویزیون می‌سازیم که مردم با آن فوتبال تماشا کنند. روس‌ها بعد از انقلاب به این نتیجه رسیدند که مصرف‌‌گرایی امری است مذموم و باید در صنایع زیربنایی سرمایه‌گذاری کرد. پس تا می‌توانستند کارخانه آهن و فولاد و غیره ساختند. بعد یکی دو دهه دیدند که تولید فولادشان از هر جای دیگری بیشتر است ولی مردمشان اصلا زندگی خوبی ندارند. باید زمان طولانی صرف می‌شود تا دوستان متوجه شوند که موتور محرک تولید مصرف است نه کارخانه ساختن. مردم که قرار نیست فولاد و آلومنیوم بخورند بلکه این‌ها قرار است تبدیل شود به ماشین و اسباب بازی و یخچال تا به درد مردم بخورد. چیزی که قبلا فکرش را نکرده بودند و دنبال تجارت آزاد هم نبودند که فولادشان را صادر کنند و با پولش برای مردم شلوار لی و چیپس و تلویزیون رنگی وارد کنند.