اگر تصادفی مجموعه از پایان نامه های مدیریت و احتمالا برخی رشته های مشابه را در ایران مرور کنید می بینید که بخش مهمی از آن ها روش تحقیق مشخصی را دنبال می کنند که عبارت است از “پرسش نامه خبرگان”. کار خیلی ساده است: یک فرضیه انتخاب می کنید و از چند نفر در موردش می پرسید و نظر آن ها را به عنوان تایید این فرضیه مورد استناد قرار می دهید. من واقعا از این روش سر در نمی آورم. یادم هست یک بار در یک کنفرانسی بنده خدایی مقاله ای داده بود با عنوان “تاثیر مدیریت مشارکتی در سود” که چکیده پایان نامه کارشناسی ارشدش بود. اگر این تحقیق در دانش کده اقتصاد بود قاعدتا ابتدا باید مدل ریاضی نظری ساخته می شد ولی فعلا از آن صرف نظر کنیم و بپذیریم روش حداقلی این بود که این سوال را بر اساس مشاهدات آبجکتیو از ماجرا تحلیل کند. مثلا اطلاعات ۵۰ تا کارگاه با نوع فعالیت و فن آوری و الخ تقریبا مشابه ولی سطح مشارکت متفاوت را جمع آوری کند و بعد از کنترل متغیرهای دیگر تاثیر فردی مشارکت بر سود را با احتیاط های لازم تخمین می زد. دوست ما البته این کار را نکرده بود بل که از همان شیوه معمول در ایران بهره برده بود: پرسش نامه ای درست کرده بود و از مثلا ۵۰ نفر از پرسنل کارخانه شان پرسیده بود که آیا به نظر شما مدیریت مشارکتی روی سود تاثیر دارد یا نه؟ همان طور هم که می شود حدس زند احتمالا ۱۲۰% پاسخ گویان با قاطعیت گفته بودند: ” ۶۰%، قطعا تاثیر دارد!” (اگر جک مربوطه را نشنیده اید ۶۰% را با لحن کسانی که مقابل دوربین تلویزیون راجع به شرکت در رای گیری و راه پیمایی صحبت می کنند بخوانید) و رفیقمان هم با جمع بندی این نظرات به...ادامه مطلب ...

با برخی دوستان که بحث می کنیم احساس می کنم بر سر نقش ایده آل یک اقتصاددان با هم اختلاف نظرهای زیادی داریم. به نظر من در ایران تصور اشتباهی از این نقش وجود دارد. تصوری که به کارکردها و شخصیت کسانی مثل مرحوم دکتر عظیمی نزدیک است و من اساسا اعتقادی به آن ندارم. تصویری که دوستان از اقتصاددان دارند در نهایت منطقی اش کسی است که باید طرح نجات جامعه از عقب ماندگی ارائه کند و در این طرحش باید به موضوعاتی در حیطه سیاست و اجتماع و فرهنگ هم بپردازد. به نظر من نه تنها اقتصاددان ها بل که هیچ کس دیگری در دنیای امروز چنین نقشی را ندارد و اساسا چنین نقشی جزو در موارد استثنایی – مثلا رهبران کاریزماتیک – تحقق پذیر نیست و بیش تر به خیال شبیه است. افزون بر این که تمنای چنین طرح و راه کاری بیش تر بر تصوری مکانیکی از جامعه مبتنی است که انگار می توان نقشه ای مشخص برای نجات آن یافت. قطعا دوستانی که مورد خطاب این نقد قرار می گیرند این حرف را رد خواهند کرد ولی اگر به ناخودآگاهشان رجوع کنند احتمالا می توانند رگه هایی از این تصور مبتنی بر مهندسی و طراحی اجتماعی را در آن بیابند. من بر عکس فکر می کنم که چنین نقشه راهی نه مفید است و نه ممکن. یافتن مسیر توسعه و اجزای آن یک فرآیند یادگیری است که در جریان عمل و به صورت دینامیکی رخ می دهد و رمز موفقیتش نه در اصول کلی بل که در جزییات است. توسعه جامعه از خلال دو فرآیند اساسی رخ می دهد. یکی ارتقاء درک سیاست گذاران و نخبگان جامعه از اصول و جزییات قواعد اداره جوامع مدرن و دیگری ارتقاء کیفیت دست گاه های طراح و مجری سیاست در یک کشور برای پرداختن به همان جزییات گفته...ادامه مطلب ...

خیلی از نحوه صرف کردن عمرم ناراضی نیستم ولی به طور مشخص از این که بخش از جوانیم را بر سر دغدغه های سیاسی و بازی با کلمات و نظریه های کم عمقی مثل راست سنتی و چپ مدرن به باد دادم متاسفم. پسرعمویی داشتم که یک نسل از من بزرگ تر بود و یک بار سال اول دانش گاه بهم گفت به جای تلف کردن وقتت با “عصر ما” و “مبین” و حرف های بی سر و ته سیاسی برو و موزه تماشا کن و تئاتر ببین. سال ها طول کشید تا بفهمم آن چیزی که ارزش وقت گذاشتن دارد موضوعاتی است که محور توجهشان “مساله انسان و موقعیت – احتمالا تراژیک- وجودی او” است و نه چیزهایی که می خواهند “دنیا و تاریخ و محیط حاکم بر انسان” را بالا و پایین کنند. هر چه بیش تر می گذرد بیش ترلمس می کنم که دنیای ساخته شده از آجرهای ادبیات و فلسفه و سینما و نقاشی و تاریخ و روان کاوی چه قدر عمیق تر و متنوع تر و رنگی تر و واقعی تر از دنیای سرد و کلیشه ای و تکراری سیاست و مخلفات آن است.

این جور ادعاها که ما “تفکر سیستمی” را ما در تاریخ خود داشته ایم چون حضرت مولانا در شعر فیل در تاریکی به آن اشاره کرده و این که “بهبود مستمر” از ذات دین ما بر می آید چون در حدیث آمده است که “کسی که دو روزش مثل هم باشد مغبون است” نشانه چیست؟ حقارت یا حماقت؟ فکر کنم این که کسی عرفان مولانا و جوهر دین را – که اساسا در درون جهان بینی خاص و با پیش فرض های کاملا متفاوتی بیان شده است- به موضوعی دم دستی و روزمره در تجارت و مدیریت – باز متناسب با فهم جدید و متفاوتی از جهان و انسان – فرو بکاهد فقط از ذهنیت حقیری برمی آید که در فضای کاسب کارانه ایران امکان رشد و پیش رفت بسیار دارد. این که کسی “تفکر سیستمی” و “بهبود مستمر” به مثابه “مجموعه غنی از تکنیک های عملی تجربه شده” را به یک داستان یا یک حدیث فرو بکاهد فقط از ذهن نادان و خامی بر می آید که در محیط حرف مفت زن ایران از هر چیزی اسم و مقدمه اش را می چیند و بارش را می بندد. توی ایران که بودم یکی از وظایف فراموش نشدنی ام تو دهنی زدن و نابود کردن ذوق و شوق کسانی بود که در جلسات و کلاس ها با ژست متفکرانه ای از این جور ایده ها از خودشان در می کردند. داشتم متنی می خواندم و بحثی با مریم می کردیم که یاد این قضیه افتادم. گفتم این جا هم به مسوولیت تاریخی ام عمل کنم. پ.ن: جواد طباطبایی می گوید یک گرفتاری ما این است که پژوهش های تاریخی مان در باب اندیشه “ادبی” است تا “فلسفی”. مریم هم تذکر می دهد که دقیق ترش این است که پژوهش صرفا ادبی فاقد نگاه فلسفی. فکر کنم مثالی برای تذکر طباطبایی...ادامه مطلب ...

هادی نیلی چند وقت پیش با من صحبت کرد و متعاقبش پستی در وبلاگش نوشت با عنوان «با مارک های استثماری چه کنیم؟». از من هم خواست نظرم را بنویسم. حرف هادی این است که اگر گروه هایی در سمت مصرف کنندگان بتوانند آن ها را قانع کنند که کالاهایی که در کارگاه هایی تولید می شود که شرایط قابل قبولی برای کار ندارند را تحریم کنند این کار صاحبان این کارگاه ها را مجبور به بالا بردن استانداردهای کار خواهد کرد. مقدمتا بگویم الان بحثی طور جدی در اروپا مطرح است که با همین منطق حقوق بشری جلوی ورود کالاهای چینی را بگیرند. حرفشان هم این است که شرکت های اروپایی مجبورند استانداردهای زیادی را در رابطه با نیروی کار رعایت کنند حال آن که رقبای چینی چنین قیودی را ندارند و لذا هزینه تولیدشان خیلی پایین تر است. اروپایی ها معتقدند که در این شرایط بازی نابرابر است و لذا باید با توقف واردات چینی آن ها را مجبور کرد که همین استانداردها را پیاده کنند. منطق تحلیلی این حرف تا حد زیادی درست است ولی البته مثل هر استدلال مشابه دیگری باید دنبال ریشه هایی از رانت جویی تولیدکنندگان داخلی (اروپایی در این جا) و تلاش برای محدود کردن رقابت – این بار با توسل به حربه حقوق بشر – را هم در آن دید. من به هادی گفتم که نفس و اصل کارشان جالب و انسانی است. فقط چند ملاحظه به آن اضافه کردم که از زاویه های دیگری هم به مساله نگاه کنند. هادی ابتدا با این فرض بحثش را شروع می کند که “اگر دو مارک با کیفیت و هزینه تقریبا یک سان در بازار داشتیم که یکی به شیوه استثماری تولید شده بود …”. این فرض را باید به دو حالت شکست. حالت اول این است که تولیدکننده استثماری با بهره وری کم...ادامه مطلب ...

به ترین هدیه برای یک وبلاگ نویس نقد نوشته هایش است. امروز متوجه شدم که سه نفر از دوستان نقدهایی به هم مرتبط در باب نوشته های من نوشته اند. توصیه می کنم بخوانیدشان. ۱) همه می دانند ۲) من و ایرج ۳) دشمن مردم هر چند که تا حدی از ادب بحث و نقد به دور است که پاسخ نقد – خصوصا نوشته های مستدل و متینی مثل نوشته های دوستان – داده نشود ولی با اجازه از نویسندگان نقدها قصد دارم نوشته مستقلی در پاسخ به این نقدها ننویسم. راستش تجربه بیش از دو سال و نیم وبلاگ نویسی و بحث و جدل های متعدد به من می گوید که در فقدان پارادایم، فرضیات یا حتی زبان و تجارب مشترک گفت و گوی نقادانه دو طرف بسیار سخت و غیر موثر شده و هم گرایی خاصی از بحث به وجود نمی آید. باورهای پایه هر فردی از چنان قدرتی برخوردارند که بعید است کسی در یک گفت و گوی کوتاه آن ها را تغییر دهد (هر چند در درازمدت این موضوع رخ می دهد). لذا من ترجیح می دهم که اگر با نقدی از فردی که با هم در داخل یا پارادایم هستیم مواجه شدم آن را با شدت تمام دنبال کنم تا به یک نتیجه مشترک برسیم. در مقابل در مواجهه با دوستانی با نگاه های پایه ای متفاوت به نظرم روش مفیدتر این است که هر طرف نوشته های خودش را مستقلا بنویسد ( در واقع کاری که من سعی می کنم انجام دهم و در نوشته های کوچک ابعاد مختلف سیستمی که به آن اعتقاد دارم را تشریح کنم) و ادامه دهد و خوانندگان هم فرصت رجوع به هر دو و نهایت نتیجه گیری شخصی از ترکیب دو طرف را داشته باشند. طبیعی است که پیش نهاد من خروج از گفت و گو نیست بل...ادامه مطلب ...

امشب من در میان بهت ناشی از سورپرایز رفقا بیست و نه ساله شدم. ماجرا این بود که بچه‌های گروه چای داغ (حلقه روشن‌فکران دینی و عرفی مقیم وین) تصمیم گرفته بودند که صاحب چای داغ را سورپرایز کنند و بدون اطلاع خودم شب تولد همگی به خانه ما بیایند. با اشتباه یکی از اعضای جدید گروه ماجرا لو رفت و من خبر دار شدم و گروه سورپرایزکننده‌ها هم ایمیل سوزناکی فرستاد و ضمن تشریح برنامه‌هایی که قصد اجرایش را داشتند و پیام‌های تک تک اعضا پایان ماجرا را اعلام کرد. من هم کلی حالم گرفته شد که علاوه بر این‌که خودم فرصت سورپرایز شدن را از دست دادم زحمات بچه‌هایی که برای این کار برنامه‌ریزی کرده بودند هم هدر رفت. غافل از این‌که در لایه پیچیده‌تر ماجرا ادامه دارد و عامل نفوذی گروه سورپرایز در منزل ما (مریم) با هم‌دستی بقیه اعضا برنامه جدیدی را جلو می‌برند. طبق برنامه‌ریزی و به عنوان نکته انحرافی قرار بود امشب یکی از دوستان به منزل ما بیاید تا سه نفری جشن خاموشی برای تولد من برگزار کنیم. پیش‌نهاد کردم که خودم آش‌پزی کنم و خوراک ماهی لاکس چینی با سس مخصوص مکزیکی (شماها باور نکنید! من املت درست کنم می‌گویم غذای مخصوص اسپانیولی است) درست کنم. خلاصه این ‌که شب که رفیقمان زنگ زد و در را باز کردم با صحنه غیرمنتظره‌ای شدم. جای شما خالی به جای یک نفر ۱۵ نفر پشت در منتظر بودند و باقی ماجراها. آن شام سه نفری را هم بین ۱۵ نفر به علاوه خودمان تقسیم کردیم و الخ. رفقای گروه چای داغ یک درجه پیچیده‌تر از من بودند و فهمیدند که وقتی من می‌دانم که چون سورپرایز لو رفته است پس تصور می‌کنم که سورپرایزی در کار نیست. این در واقع معادل این است که منتظر سورپرایز نیستم و لذا همان برنامه قبلی ظاهرا لغو...ادامه مطلب ...

چند وقت پیش محمدرضا فرهادی‌پور بخش‌هایی از صحبت‌های دارون عاصم‌اوغلو را آورده بود که در آن وی به دانش‌جویانی که قصد کار روی مباحثی مثل نهادگرایی و اقتصاد سیاسی را دارند توصیه کرده بود که اول اقتصاد سنتی و نئوکلاسیک را خوب یاد بگیرند و بعد سراغ تحقیق روی موضوعاتی از این دست بروند. مهدی ایجی (که به نوعی سخن‌گوی نهادگرایان در وبلاگستان است) به این جمله عاصم‌اوغلو نقد وارد کرده بود و گفته بود که این خوب یاد گرفتن اقتصاد حد و مرزی ندارد و بنابراین جمله عاصم‌اوغلو حرف مفیدی نیست. متاسفانه نقد به اصطلاح معرفت‌شناختی مهدی بر یک موضوع عملی و ملموس مثل برخی از نقدهای دیگرش فایده چندانی ندارد و فقط می‌تواند مشغله فکری و موضوع بحث خوبی برای بحث کافه‌ای باشد. واقعیت این است که مثل هر علم دیگری حداقل‌های لازم در اقتصاد تئوکلاسیک حد و مرز مشخص و تقریبا پذیرفته شده‌ای بین علما دارد و لازم نیست که هر کسی این حد و مرز به دل‌خواه تعریف کند. روش دست‌یافتن به این مرز تعریف شده هم آسان است. کافی است یک نفر برنامه درسی چند دوره تحصیلات تکمیلی اقتصاد در چند دانش‌گاه یا موسسه خوب آمریکای شمالی یا اروپایی را نگاه کند تا این مجموعه ابزارهای حداقلی را به خوبی بشناسد. برنامه‌های تحصیلات تکمیلی اقتصاد اتفاقا دقیقا با هدف آموختن این پایه لازم و تا حد خوبی کافی به دانش‌جویانی که از پیشینه‌های تحصیلی مختلف می‌آیند طراحی شده‌اند. چیزی که در این برنامه‌ها هدف است عمدتا یاد دادن زبان استاندارد برای تحلیل و مدل کردن مسایل اقتصادی و کسب قابلیت کافی برای خواندن و نوشتن مقاله‌های معمول علم اقتصاد است. برای سنجش این قابلیت هم یک معیار مشخص وجود دارد که روزبه بارها بر آن تاکید کرده است. به صورت تصادفی یک مقاله از یک ژورنال خوب اقتصادی مثل اکونومتریکا یا ژورنال آو اکونومیک استادیز...ادامه مطلب ...

با این دو کتاب مشهور برایان مگی یعنی مردان اندیشه و فلاسفه بزرگ – با ترجمه عالی عزت الله فولادوند- سال ها است که محشورم. با این که هر دو کتاب را به قولی “جلد تا جلد” خوانده ام ولی عجیب است که هر بار که خسته ام و دنبال یک گفت و گوی فلسفی خوب می گردم تا حالم را جا بیاورد می توانم باز یکی از گفت و گوهایش را باز کنم و از نو بخوانم و لذت ببرم و تحت تاثیر قرار بگیرم. خوبی کتاب های مگی این است که به جای بازی با کلمات و اصطلاحات مستقیم سراغ سوالات اساسی رفته (البته در حد بضاعت یک گفت و گوی تلویزیونی) و این ویژگی برای خواننده غیرمتخصصی مثل من فوق العاده است چون انسان را مستقیم در مرکز مسایل اساسی فلسفه مورد بحث قرار می دهد. اگر خواستید قدرت کتاب را ببینید فصل هایدگر را با دقت بخوانید تا متوجه منظور من شوید. اگر به فلسفه علاقه دارید و دنبال یک منبع قابل اعتماد می گردید که بتوانید یکی دو ماه برای خواندنش وقت صرف کنید توصیه می کنم از این دو کتاب غافل نشوید. تجربه من می گوید بیش از یک فصل در هفته نباید خواند و بقیه هفته را باید به فکر کردن و خواندن حول آن فصل اختصاص داد.

دی‌روز با یکی از استادان دانش‌گاه وین مشورت می‌کردم که اگر احیانا خواستم دکترایم را در وین بخوانم آیا استاد راهنمای خوبی پیدا می‌کنم یا نه؟ گفت البته من تخصصم به علایق تو نمی‌خورد ولی فلانی (یکی از خانم‌های استاد دانش‌گاه وین) می‌تواند گزینه خوبی برایت باشد و کارش به علایق تو نزدیک است. گفتم چطور؟ گفت آخر او هم مثل تو حوزه تخصصش اقتصاد فمینیستی است!!! گفتم آخر من که این‌ کاره نیستم. گفت پس چرا همه مقاله‌هایی که در گروه مقاله‌خوانی ماکرو ارائه می‌کنی و قرار است ارائه کنی راجع به مسایل زنان است؟ دیدم راست می‌گوید: چند هم‌سری، جهیزیه و نظام کاستی، کار زنان خانه‌دار، تاثیرات لوازم خانگی، قرص‌های ضد بارداری، … مجبور شدم توضیح بدهم که این یکی جزو علایق روشن‌فکری‌ام است و علایق حرفه‌ای‌ام که به درد بازار کار هم بخورد روی کاربردهای نظریه بازی در ساماندهی صنعتی و اقتصاد مالی است. به هر حال برایم جالب بود که یک استاد متخصص اقتصاد فمینیستی جدیدا در دانش‌گاه وین استخدام شده است. همین یکی دو هفته پیش هم یک کارگاه در مورد اقتصاد فمینیستی برگزار کردند. فعلا می‌خوام یک سرش بهش بزنم و کمی راجع به اقتصاد فمینیستی با هم گپ بزنیم. از دی‌روز هم هر وقت این صحبت یادم می‌افتد از تصورشان نسبت به خودم خنده‌ام می‌گیرد. بندگان خدا فکر می‌کنند علایق پژوهشی من اقتصاد فمینیستی است و نمی‌دانند برخی فمینیست‌های عزیز به خاطر همین حرف‌ها به خون من تشنه هستند.