قبلن در مورد اثر بویینگ یا هزینه ریخته صحبت کرده‌ام. دن گیلبرت استاد روان‌شناسی هاروارد در این سخن‌رانی جذابش در تد مثالی مربوط به همین مساله (البته از زاویه‌ای کمی متفاوت) را مطرح می‌کند که موضوعش همانند پست چند سال پیش من در مورد سینما و کنسرت رفتن است. اول مثال گیلبرت را دوباره مطرح می‌کنم و بعد موضع خودم را می‌گویم که به نوعی نقدی است بر مثال گیلبرت. فرض کنید بلیط گرانی برای تماشای یک کنسرت خریده‌اید به قیمت مثلن ۵۰۰۰۰ تومان. وقتی می‌رسید دم کنسرت می‌بینید که بلیط را گم کرده‌اید. بلیط اضافی هم به راحتی برای خرید موجود است. چند نفر از ما حاضریم یک ۵۰۰۰۰ دوباره بدهیم و کنسرت را تماشا کنیم؟ احتمالن X درصد. حال فرض کنید که وقتی می‌رسید دم کنسرت می‌بینید که بلیط سرجایش است ولی یک چک‌پول ۵۰۰۰۰ تومانی که در جیب‌تان داشته‌اید را گم کرده‌اید. (این را گیلبرت نمی‌گوید ولی فرض کنید می‌توانید بلیط را راحت پس بدهید و همه پولش را بگیرید). چند درصد ما با وجود گم شدن چک‌پول حاضر هستیم هم‌چنان در کنسرت شرکت کنیم؟ شاید Y درصد از ما. به احتمالن زیاد عدد X خیلی کوچک‌تر از Y خواهد بود. یعنی احتمالن عده کم‌تری از ما حاضریم دوباره پول بدهیم و بلیط مجدد بخریم ولی عده خیلی بیش‌تری از ما (علی‌رغم ناراحتی از گم‌شدن پول) کنسرت را تماشا خواهیم کرد. نکته مهم این است که به لحاظ خروجی این دو موقعیت دقیقن یک‌سان هستند! اگر شک دارید چرا که یک‌سان هستند به این فکر کنید که دو تکه کاغذ در جیب‌تان دارید که یکی بلیط کنسرت و دیگری چک‌پول است و هر دو ۵۰۰۰۰ تومان ارزش دارند (پس از دید مالی عملن یک چیز حساب می‌شوند هر چند اسم‌های مختلفی دارند). در موقعیت اول کاغذ اول گم شده و دومی هست. در موقعیت دوم کاغذ دومی...ادامه مطلب ...

یونان و ایتالیا دولت‌‌های فن‌سالارانه (تکنوکراتیک) تشکیل داده‌اند. در ایتالیا ماریو مونتی، اقتصاددان برجسته و رییس سابق دانش‌گاه بوکونی(۱) رییس دولت شده است. در کارنامه او فعالیت‌های متعددی از جمله ریاست بروگل و SUERF به چشم می‌خورد که برای اهالی اقتصاد اسم‌های آشنا و باپرستیژی هستند. وزرای او هم از میان متخصصان حوزه‌های مختلف و همه‌گی بدون وابستگی حزبی انتخاب شده‌اند. نخست وزیر یونان هم استاد دانش‌گاه و از مقامات سابق بانک مرکزی یونان و اروپا است. احتمالن انتخاب این دولت‌ها بخشی از تضمین‌هایی است که کشورها باید برای دریافت بسته‌های حمایتی از نهادهای مالی بین‌المللی بدهند. در نگاه نمادین پیشینه تحصیلی این دو رییس دولت جدید (اقتصاد ییل و اقتصاد ام‌آی‌تی) هم چندان با فضای عمومی سیاست‌مداران اروپایی هم‌گون نیست. هر چند در اروپا خیلی از سیاست‌مداران لقب “دکتر” را یدک می‌کشند ولی این دکترها معمولن فارغ‌التحصیلان دانش‌گاه‌های محلی‌تر هستند. لذا از دید من حضور آدم‌هایی با این نوع پیشینه‌های تحصیلی نشانه‌ای از حضور “غیرخودی‌ها” در فضای سیاسی است. نباید فراموش کرد که سیاست در بخش‌های زیادی از اروپا به یک معنی “مردمی‌تر” از آمریکا است و این واقعیت که سیاست‌مدار از پیشینه نخبه‌ای می‌آید و لذا با متوسط جامعه فرق دارد ممکن است به زیان او تمام شود. لذا این نوع نخبه‌ها معمولن برای مشاغل پشت‌پرده مناسب‌تر هستند تا ره‌بری روی صحنه. صحبت از دولت تکنوکرات می‌کنیم ولی سوال این است که دولت تکنوکراتیک چیست؟ جاشوا تاکر در مصاحبه‌ای که با الجزیره انگلیسی داشته است به این سوال پاسخ می‌دهد: دولتی که از “متخصصان” و نه “سیاست‌مداران حرفه‌ای” تشکیل می‌شود. این به معنی نیست که تکنوکرات‌ها پست‌های حاکمیتی ندارند ولی برخلاف سیاست‌مدارانی که معمولن سمت‌های‌شان را از راه انتخابات و فعالیت حزبی به دست می‌آورند، تکنوکرات‌ها بیش‌تر در مشاغل سیاسی انتصابی و تا حدی تخصصی‌تر فعال هستند. به طور سنتی فهمی که از حاکمیت تکنوکرات‌ها هست چیزی در...ادامه مطلب ...

احتمالن دیده‌اید که در کار پژوهشی یا تدریس و الخ آدم یک‌جایی می‌رسد که از دست سختی موضوع یا نفهمیدن جزییاتش و مفاهیم فنی‌اش یا اشتباهاتی که می‌کند و الخ خسته می‌شود. سال‌ها پیش که جوان‌تر بودم و در کار تازه‌وارد‌تر، پیش خودم فکر می‌کردم که محققینی برجسته‌ای که سال‌ها با این مباحث دست و پنجه نرم‌ کرده‌اند چه قدر خوش‌بخت هستند چون موضوع برای‌شان ساده است و لذا موقع نوشتن یک تحقیق این قدر به اندازه ما زحمت ذهنی نمی‌کشند و گرفتاری ندارند. بعدتر دیدم این طور نیست و برای هر کسی در هر مقطعی یک مباحث جدیدتری هست که هم‌چنان چالش برانگیز باشد و خلاصه اصل زحمت کشیدن سرجایش هست. موارکامی در کتاب “وقتی از دو حرف می‌زنم از چه چیزی حرف می‌زنم” یک خاطره جالب دارد که بی‌شباهت به این احساس نیست و ذکرش خالی از فایده نیست. (نقل به مضمون) اوایل که تمرین دو می‌کرده و مثل همه ما که تجربه‌ این کار را داریم وسط کار خلاصه جانش به لبش می‌رسیده(۱). می‌گوید وقتی دونده‌های حرفه‌ای را می‌دیدم که این قدر راحت و نرم می‌دوند پیش خودم حسودی می‌کردم و می‌گفتم خوش به حال این‌ها. خلاصه یک بار از این دونده‌های حرفه‌ای (شاید تیم ملی) می‌پرسد که تو که سال‌ها است کارت دویدن است آیا شده یک جایی وسط دویدن ببری و پیش خودت آرزو کنی که به جای دویدن می‌رفتی قهوه و دوناتی می‌خوردی و لم می‌دادی؟ طرف با تعجب نگاهش می‌کند و می‌گوید بلی هر روز!! ۱) از دید من یک کار بدی که بعضی از این سالن‌های ورزشی می‌کنند گذاشتن آهنگ‌های نه چندان با کیفیت و تکرار مداوم آن است. موسیقی که بی‌ظرافت و ملغمه‌ای از سازهای الکترونیکی دم دست و الخ باشد معمولن در شرایط عادی هم شنیدن مداومش آزاردهنده است، بر خلاف موسیقی خوب که هر قدر بیش‌تر شنیده شود گوشه‌های...ادامه مطلب ...

حرف حکیمانه‌ای باید باشد این گفته که “گاهی بخشی مهمی از مشکل در طرح نادرست آن مساله، خصوصا در قالب یک دوگانه (Dichotomy) است”. به نظرم دوگانه “چاه علم” در تقابل با “اقیانوس یک سانتی‌متری” از جنس این دوگانه‌های نادقیق و گم‌‌راه‌کننده است که باور به وجود قطعی آن و فرانرفتن از چارچوبی که ترسیم می‌کند می‌تواند مخرب باشد. خلاصه حرفی که می‌خواهم بزنم این است که فقط این دو راه پیش پای ما نیست. حداقل یک راه سوم هم هست که بیایید اسمش را مثلا بگذاریم “دریاچه عمیق” و احتمالا دنبال کردنش برای اکثریت ما هم ناشدنی هم نیست. در دفاع از این استدلال به صورت تیتروار یک سری نکات را می‌نویسم. – در کاربرد معمولش، معمولا تشبیه اقیانوس یک‌سانتی به استراتژی خواندن فرد بی‌ارتباط نیست. اگر فردی در حوزه‌های مختلف بخواند انتظار می‌رود که به چنین وضعیتی دچار شود ولی اگر مدت زمان زیادی را صرف خواندن در یک حوزه کند تمایل داریم که تصور کنیم که به آن چاه پرآب نزدیک می‌شود. احتمالا اصل حرف در برخی از حوزه‌های دانش صادق است ولی استثناهای زیادی هم دارد. – در عمل همیشه تمرکز برای خواندن زیاد در یک حوزه کمکی برای رفع مشکل کم‌عمق بودن نیست. ادبیات برخی حوزه‌ها (از جمله زیربخش‌های متعددی از اقتصاد و فاینانس و شاخه‌های دیگر علوم انسانی) در کل کم جان و سطحی است. کم‌جانی البته لزومن با جوانی حوزه مربوط نیست و حوزه‌هایی را می‌شناسیم که سال‌ها است فعال هستند ولی بصیرت مهمی تولید نمی‌کنند. در این نوع رشته‌ها می‌توان به موضوع ورود کرد و سر تا ته ادبیات “با کیفیت” آن حوزه را ظرف زمان نه چندان بلندی به پایان رساند و امهات نتایج آن‌را فرا گرفت. البته می‌شود وقت بیش‌تری برای خواندن گذاشت و سال‌ها به خواندن ادامه داد ولی وقتی مابقی ادبیات موجود آن حوزه کم‌کیفیت و تکراری و...ادامه مطلب ...

این مدت که مشغول پیدا کردن خانه و خرید وسایل و این‌ها بودیم متوجه شدم که این شرایط آزمایش‌گاهی عالی برای تئوری‌های تصمیم‌گیری رفتاری است. به این مثال دقت کنید: ۱) خانه‌ای گرفته‌اید که قابلیت نصب ماشین ظرف‌شویی دارد ولی ماشین رویش نیست. یا حتی ملموس‌تر از آن. ماشین ظرف‌شویی دارد ولی استفاده از ماشین به دفعات زیاد به صرفه نیست. برای این‌که بشود واقعن از ماشین استفاده کرد لازم است که مثلن ۲۰ عدد کاسه بشقاب داشته باشیم تا در هر دور استفاده کل ماشین را پر کنیم. هزینه خرید این کاسه بشقاب اضافه ۲۰۰ دلار است. بدون خرید این کاسه بشقاب اضافه عملن از ماشین استفاده نخواهیم کرد. چند درصد از ما حاضر است ۲۰۰ دلار اضافه بدهد و مقدار زیادی ظرف اضافه بخرد؟ (فرض کنید جای کافی برای نگه‌داشتن آن‌ها را داریم). ۲) دارید دو واحد مشابه و کنار هم را در یک ساختمان انتخاب می‌کنید. اولی ماشین ظرف‌شویی ندارد و ۲۰۰۰ دلار اجاره‌اش است. دومی ماشین دارد و اجاره ماهیانه‌اش ۲۰۱۰ دلار است. در واقعیت تفاوت قیمت‌ها معمولن از این حد هم بیش‌تر است. چند درصد از ما حاضریم ماهیانه فقط ۱۰ دلار بیش‌تر بدهیم (یعنی فقط ۰٫۵٪ تفاوت اجاره) و خانه با ماشین ظرف‌شویی داشته باشیم؟ حدس من این است که جواب سوال دوم عدد بزرگ‌تری خواهد بود. این در حالی است که در طول زمان (اقامت بیش از دو سال) هزینه گزینه دوم بیش‌تر از گزینه اول می‌شود. به نظر می‌رسد شرکت‌های دارای قرارداد بلندمدت – موبایل، خانه، سالن ورزشی، اینترنت، بیمه، …- نهایت استفاده را از آن این ویژگی روانی/پردازش اطلاعاتی که طی آن تمایل داریم تا اثر هزینه‌های توزیع‌شده روی زمان را کم‌تر از واقعیت آن برآورد کنیم می‌کنند.

سه هفته پیش دکترایم را دفاع کردم و اسباب‌کشی کردیم کمبریج که یک دوره دو ساله به عنوان محقق پسادکترا در ام‌آی‌تی کار کنم. فعلن بخش اصلی کارم به مدل‌سازی و سیاست‌گذاری انرژی‌ (خصوصن انرژی‌های پاک) مربوط می‌شود و یک کار مختصر هم در حوزه سیاست‌گذاری فناوری دارم. فعلن سرگرم جا افتادن و فعالیت‌های اول کار هستیم. بعدن بیش‌تر می‌نویسم. پ.ن: ممنون از محبت همه دوستان. عذرخواهی که نتوانستم پاسخ فردی بدهم.

هنوز قطعی نیست ولی ما ممکن است کم‌تر از یک ماه دیگر از وین برویم. جزییات ماجرا بماند برای بعد. در این بین یک کار مهم مدیریت کردن ۷-۸ تا کتاب‌خانه کتاب فارسی است که در این هفت سال از ایران آورده‌ایم و جمع شده است. با توجه به هزینه پست ومحدودیت جا در مکان جدید و الخ، ما حداکثر می‌توانیم ۲۰-۳۰ درصد این‌ کتاب‌ها را ببریم و باید برای بقیه آن فکری بکنیم. این بقیه شامل حدود ۳۰۰ عنوان کتاب در انواع موضوعات مثل ادبیات‌، نقد ادبی، عکاسی، تاریخ، دین‌پژوهی، ریاضیات، اقتصاد، فلسفه، سینما، جامعه‌شناسی، روان‌کاوی و الخ است که خوانده‌ایم و آن‌قدر برای‌مان جنبه مرجع ندارند که بخواهیم با خودمان ببریم. طبعن می‌پرسید چه کتاب‌هایی هستند؟ طبعن موضوع کتاب‌ها با علایق و سلایق ما دو نفر هم‌بستگی دارند و قاعدتن خوانندگان وبلاگ‌های ما حدسی از این ماجرا دارند. برای این‌که کتاب‌ها هدر نروند فکر کردیم یک عرضه الکترونیکی برگزار کنیم. به این صورت که لیست کتاب‌ها را این‌جا بگذاریم و هر کس که علاقه‌مند بود فهرست کتاب‌های مورد علاقه‌اش را ارسال کند. چون ممکن است افراد متعددی متقاضی یک کتاب باشند از قاعده First-Come-First-Served استفاده می‌کنیم. ضمنن چون بسته‌بندی و ارسال کتاب‌ها هم وقت‌گیر است شرط این است که مجموعه کتاب‌های فرد باید از حد مشخصی (مثلن ۵۰ یورو) بیش‌تر شود. این طوری تعداد بسته‌‌هایی که باید بفرستیم محدود می‌شود. هزینه پست هم به عهده خریدار است. قیمت یورویی کتاب هم کم‌تر از قیمت روز ریالی آن است. لذا اکثر کتاب‌ها حدود ۲-۳ یورو قیمت دارند و یک بسته شامل حدود ۲۰ تا کتاب می‌شود. طبعن همه این‌ حرف‌ها به درد دوستان ساکن اروپا می‌خورد. بچه‌های مقیم ایران که خودشان دست‌رسی مستقیم دارند و ارسال به آمریکای شمالی هم فکر کنم هزینه پستی زیادی دارد و شاید برای خریدار نیرزد. چون مطمئن نیستم که کلن این ایده چه...ادامه مطلب ...

پست قبلی برای چند ساعت به مرخصی رفته و ساعت ۱۲ شب به وقت تهران باز می‌گردد. در این بین بد نیست این‌ لینک‌ها را که می‌خواستم ذیل مطلب قبلی بگذارم و فراموش کرده بودم را معرفی کنم. ۱) این‌جا می‌توانید مناظره یکی از مدیران آب وزارت نیرو را با محمد درویش عزیز بشنوید. بعد از تعقیب کردن چند مناظره‌ای که درویش و مهندس دائمی پارسال و ام‌سال داشتند تصور به‌تری از مساله پیدا کردم و به نظرم می‌رسد که در مورد تاثیر سدسازی روی خشک‌شدن دریاچه تا حدی اغراق شده است. من از صحبت‌های مهندس دائمی خوشم آمد و در واقع برداشتم اتفاقن به خلاف موضعی که محمد درویش مدافع آن است متمایل شد. ۲) یادی هم بکنیم از رفیق قدیمی دکتر ناصر کرمی که این مطالب را نوشته و به هزینه‌های انتقال آب از ارس اشاره کرده است. ۳) این هم مطلب حسین ۴) بهروز حسنی که روی اقتصاد تغییرات آب و هوا کار می‌کند در سایتش بخش خاص دریاچه راه‌ انداخته و اطلاعات جالبی ارائه می‌کند. ۵) نوشته شهریار عیوض‌زاده که روی توسعه پای‌دار کار می‌کند را ببینید. من یک نقد به یک بخش از تحلیل شهریار دارم. شهریار می‌گوید که به خاطر کنترل نکردن سطح کشاورزی منطقه و یا فراهم کردن بستر برای گسترش کشاورزی فرای ظرفیت‌های بلندمدت منطقه، در وضعیت فعلی با فعالیت‌هایی مواجه هستیم که هزینه فرصت نجات دریاچه را بالا می‌برد. نقد من به استدلال شهریار این است که چون ما تحلیل هزینه حاشیه‌ای (Marginal Cost) سر و کار داریم باید به بهره‌وری نهایی آب در بخش کشاورزی توجه کنیم. اگر بازده کشاورزی حالت نزولی به مقیاس داشته باشد (که به نظرم به خاطر افت کیفیت زمین‌های حاشیه‌ای (نگاه ریکاردویی) فرض درستی است)، گسترش بیش از حد کشاورزی نمی‌تواند هزینه فرصت حاشیه‌ای را بالا برده باشد. مگر این‌که معتقد باشیم که تابع منافع...ادامه مطلب ...

دریاچه ارومیه در اثر فرآیندی که بیش از یک دهه است آغاز شده در حال نابودی تدریجی است و وضعیت اضطراری آن سرانجام طرف‌های مختلف (دولت، مجلس، نهادهای غیردولتی و مردم) را به واکنش واداشته است. این اولین دریاچه‌ دنیا نیست که خشک می‌شود. پیش‌تر از این دریاچه آرال که نسل قبل‌تر اسم آن را به خوبی به خاطر دارد و چهارمین دریاچه بزرگ دنیا بود خشک شده و نهایتن از بین رفت و به چند آب‌گیر کوچک تبدیل شد. تغییرات اب و هوایی (که محصول رفتار بشر در تولید بیش از اندازه گازهای گل‌خانه‌ای است) و مداخلات مربوط به احداث سدها و تغییر جریان ورودی یا خروجی دریاچه‌های مختلف می‌تواند باعث این تغییرات شود. طبعن با برخی اقدامات هم می‌توان تا حدی این روندها را کند یا معکوس کرد. همان‌طورکه مثلن در سطح جهانی فعالیت‌های مختلفی برای کاهش انتظار گازهای گل‌خانه‌ای در جریان است. این‌که دلایل دقیق کم‌اب شدن دریاچه چیست و آیا یک روند طبیعی بوده یا مداخلات بشری غیربهینه منجر به آن شده است خارج از موضوع این پست است. سوالی که از زاویه اقتصادی برای ما اهمیت دارد این است که “ارزش حفظ منابع طبیعی از این جنس چه قدر است؟”. این سوال از این جهت اهمیت عملی دارد که در روزهای اخیر خبرهای مختلف از تصمیمات محتمل برای برای نجات دریاچه می‌شنویم. طبعن هر کدام از این اقدامات نجات‌دهنده صرفن وقتی قابل دفاع خواهند بود که منبع محیطزیستی مورد نظر آن‌قدر ارزش داشته باشد. منطق اقتصادی حکم می‌کند که در همه این فعالیت‌ها ازخود بپرسیم که آیا هزینه‌های حفظ محیط‌زیست بر منافع آن برتری دارد یا نه؟ به عبارت دیگر، دوری از مطلق دیدن ارزش یک منبع طبیعی (و حفظ آن به هر قیمتی) و ارزیابی آن به عنوان یکی از ده‌ها عامل رفاه اجتماعی در کنار عامل‌های دیگر اولین قدم برای یک تحلیل عقلانی...ادامه مطلب ...

دوست گرامی آقای دکتر فنایی لطف کرده و مطلب مفصل و خواندنی در تحلیل موضوعی که مدتی قبل بنده و ایمایان هم گفت و گویی در این باره داشتیم نوشته‌اند. در شرایطی که بسیاری از بحث‌های ما در حالت عجله‌ای و در قالب متون کوتاه و پرداخت‌نشده جلو می‌رود چنین نوشته‌های دقیق و تفصیلی غنیمت بزرگی است. من به سهم خودم قدردان زحمت ایشان هستم. این‌جا می‌توانید متن نوشته شان را ببینید. فایل پی‌دی‌اف هم از این‌جا قابل دریافت است. نسخه کوتاه‌تری از مقاله هم در شماره آخر شهروند امروز چاپ شده است.