این‌که وال‌استریت حجم بزرگی از فارغ‌التحصیلان رشته‌هایی مثل ریاضی و فیزیک و برق را برای مشاغل مالی جذب می‌کند در نگاه اول به نوعی اتلاف سرمایه‌های انسانی است و در موردش هم فراوان نوشته شده است. استدلال این است که کسی که سال‌ها به عنوان فیزیک‌دان یا ریاضی‌دان طراز اول تربیت شده چرا باید این تخصصش را کنار بگذارد و کار محاسبات بازار مالی را انجام بدهد (توضیح بدهم که ورود به مشاغل وال‌استریت برای این نوع فارغ‌التحصیلان بسیار رقابتی است و در نتیجه فارغ‌التحصیلان خیلی قوی علوم شانس کار در بخش مالی را دارند.) ضمن این‌که بخشی از این استدلال درست است شاید بتوانیم مکانیسم‌هایی برعکس آن‌را هم ببینیم: ۱) در فقدان مشاغل مالی (و حوزه‌های مشابه) دانش‌کده‌های علوم ممکن بود مجبور شوند حجم برنامه‌های دکترای‌شان را به طور معنی‌داری کاهش دهند چون برای حجم فعلی فارغ‌التحصیلان‌شان شغل کافی در حوزه تخصصی‌شان وجود نخواهد داشت. این‌‌را هم می‌دانیم که دانش‌جوی دکترا یکی از موتورهای محرکه تحقیق در حوزه علوم است. ۲) وجود در پشتی منهتی به شغل‌های غیرعلوم (مثلا موسسات مالی) قدرت ریسک‌ برداشتن محققان علومی مثل فیزیک را افزایش می‌دهد. چون یک گزینه فرعی شغلی نسبتا جذاب ایجاد می‌کند که مثل یک مکانیسم بیمه برای کسانی که برنامه‌های‌ بلندپروازانه‌شان برای مسیر اصلی‌شان شکست می‌خورد عمل می‌کند و لذا احتمال‌ مسیرهای غیرجذاب (مثلا بی‌کاری طولانی‌مدت یا تدریس در موسسات یا مکان‌های غیرجذاب) را از پیش روی آن‌ها بر می‌دارد. در یک مدل سرمایه‌گذاری نیروی‌انسانی تحت عدم‌اطمینان وجود چنین بیمه‌ای (که شانس استفاده از آن هم رابطه مثبت با سطح سرمایه انسانی فرد دارد) می‌تواند سطح کلی سرمایه‌گذاری فردی را به شدت بالا ببرد. ۳) چشم‌انداز شغل‌های جذاب در بازار مالی باعث می‌شود کسانی که بین علوم و رشته‌هایی مثل مهندسی مردد بودند با احتمال بیش‌تری وارد علوم شوند و احتمالا بخشی از آن‌ها نهایتا در همین حوزه علوم باقی...ادامه مطلب ...

وابستگی اروپا به گاز روسیه یکی از نگرانی‌های همیشه‌گی در مورد امنیت انرژی این قاره است. از آن طرف آمریکا هم که تولیدش از منابع گازی رس(ت)ی (Shale) رشد ناگهانی داشته هنوز به صادرکننده گاز تبدیل نشده است. بهانه‌های امنیت انرژی باعث شده که وزارت انرژی آمریکا مجوز صادرات گاز به کشورهای فاقد قرارداد‌تجارت‌آزاد با این کشور را راحت صادر نکند. در نتیجه قیمت گاز در آمریکا خیلی پایین‌تر از اروپا و ژاپن است و همه منتظر هستند که این عدم تعادل بلاخره کی به هم خواهد ریخت. این وسط اشغال کریمه معادله بازی را به هم زده است. اروپا از فرصت استفاده کرده و به بهانه هم‌راهی در تحریم روسیه از آمریکا می‌خواهد که مجوزهای صادرات گازش را زیاد کند تا نقش روسیه در بازار گاز اروپا کم‌رنگ شود. خبرهای مربوط به ماجرا در گاردین ٬ وال‌استریت

این مقاله در شماره آخر مهرنامه منتشر شده است. بحث این شماره در مورد اقتصادهای نوظهور (Emerging Markets) است و من در این مقاله مروری مختصر بر برخی جنبه‌های این اقتصادها خواهم داشت. عبارت اقتصاد نوظهور تعریف کاملا دقیق و روشنی ندارد. منشاء آن از نوشته‌های مربوط به مطالعات توسعه و نهادهای بین‌المللی مثل بانک‌جهانی بوده ولی به سرعت به دنیای مدیریت و کسب و کار کشیده شد و هر ذینفعی آن‌را به شکلی که مناسب منظورش باشد تعریف کرد. داغ‌ترین شکل کاربرد بازاریابانه و تجاری این عبارت را در بازارهای مالی می‌بینیم. ریسک‌های بالاتر هم‌راه با بازده‌های به مراتب بالاتر در سبد دارایی‌های این اقتصادها توجه ویژه جریان سرمایه جهانی را جلب کرده است. سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت روی ارزها٬ بازارهای مالی٬ و پروژه های اقتصادهای نوظهور در شرایطی که بازده روی بازارهای مالی جریان‌اصلی پایین است فرصتی است که نهادهای مالی از دست نداده‌اند. ظهور و فراگیر شدن عبارت «اقتصاد نوظهور» در اصل امری سیاسی است. در فضای دو دهه اخیر دیگر به راحتی سابق  نمی‌شد از دوگانه کشورهای توسعه‌یافته‌/در‌حال‌توسعه صحبت کرد. این جابه‌جایی زبانی پیش‌تر از آن هم رخ داده بود و طی آن عبارت‌های جهان اول و جهان سوم در دهه‌ای پیش از آن منسوخ شده بود. در وجه زبانی‌اش عبارت اقتصاد نوظهور می‌خواهد وجه مثبت و مشارکت‌جو (Inclusive) داشته باشد: می‌گوید این کشور در عین‌حال که هنوز آن‌قدر که باید توسعه‌یافته نیست – طبعا با استانداردهای رایج –  ولی وجه در حال ظهور بودنش این امکان را می‌دهد که امیدش به پیوستن به باشگاه‌ توسعه‌یافته‌ها را از دست ندهد. در بحث‌های سیاست‌گذاری اقصادهای نوظهور را یا می‌توان در معنی محدود و تعریف‌شده آن و شامل ۵ کشور عضو گروه (BRIC(S یعنی برزیل٬ روسیه٬ هند٬ چین و (جدیدتر آفریقای جنوبی) دانست و یا معنی گسترده‌ای از آن را اراده کرده و علاوه بر این کشورها فهرست...ادامه مطلب ...

این مقاله در شماره نوروزی نشریه «اطلاعات بورس» منتشر شده است. این مقاله کوتاه روی بررسی رابطه بین نرخ رشد اقتصاد کلان و بازده محقق‌شده در بازار سهام متمرکز است. نقطه شروع بحث ابهام‌هایی است که در چند ماه گذشته در مورد واقعی‌بودن رفتار شاخص بورس ایران وجود داشته است. سوال جدی بسیاری از سرمایه‌گذاران این است که «در حالی که کل اقتصاد ایران رشد نزدیک به منفی سه درصد را تجربه کرده است شاخص بازار سهام در یک سال گذشته ( با لحاظ کردن سقوط اخیر) بیش از ۱۰۰ درصد رشد کرده است. به طور مخص‌تر شاخص از ۳۸۰۰۰ واحد در اسفند ۱۳۹۱ به نزدیک ۸۰۰۰۰ در اسفند ۱۳۹۲ رسیده است. چنین پدیده‌ به ظاهر متناقضی چه طور ممکن است؟»

این نسخه کامل‌تر مقاله‌ای است که برای شماره نوروزی تجارت فردا نوشته‌ام. پیش‌بینی کمابیش‌ نزدیک‌ به‌ هم نهادهای مختلف جهانی بر اساس تحلیل عرضه و تقاضا این است که بازار نفت در سال ۲۰۱۴ دوره‌ای نسبتا مطمئن با قیمت‌هایی در حدود ۹۰-۱۰۰ دلار را تجربه خواهد کرد. در این نوشته سعی می‌کنم تا چارچوبی ساده‌‌‌شده برای درک و تحلیل بازار جهانی نفت ارائه کنم. همانند سایر بازارها عوامل موثر بر تغییرات قیمت نفت را می‌توان به دو دسته ساختاری (در هر دو بخش تقاضا و عرضه) و ضربه‌های تصادفی تجزیه کرد. تحولات ساختاری معمولا از روندی بلندمدت و تدریجی پی‌روی می‌کنند و منشاء اصلی آن‌ها تغییرات فناوری (مثلا ظهور خودروهای برقی)٬ رشد اقتصادی٬ ظهور منابع جدید انرژی (مثلا منابع رسی) و تغییرات مقررات‌ (مثلا مالیات کربن) است. در ادامه مقاله در مورد این عوامل بیش‌تر صحبت می‌شود. در کنار عوامل بلندمدت٬ شوک‌های غیرقابل پیش‌بینی مثل تغییرات ناگهانی دمای هوا (گرمای شدید در تابستان و سرمای شدید در زمستان)٬ وقفه‌های ناگهانی عرضه در اثر عواملی مثل طوفان٬ زلزله و تحولات سیاسی- نظامی بخش تصادفی پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌ها را شکل می‌دهند. طبعا در مورد این عوامل نمی‌توان پیش‌بینی جدی داشت و آن‌ها را باید به عنوان عامل خطا در کنار تحلیل ساختاری در نظر گرفت. مثلا در زمانی که نوشتن نسخه مقدماتی این متن شروع شد هنوز بحران اوکراین جدی نشده بود ولی ظرف چند روز مداخله نظامی روسیه به ناگهان بازارهای انرژی را دچار تلاطم کرده است و باعث افزایش قیمت‌ نفت شده است. طبعا با سطح دانش مدل‌سازی فعلی ما پیش‌بینی چنین ضربه‌هایی به بازار برای یک افق چند ماهه بسیار دشوار است و باید آن‌ها را به عنوان نویز تصادفی – یا عاملی در دل سناریوها – در نظر گرفت. روند بلندمدت بازار انرژی وقتی از تحولات بازار نفت صحبت می‌کنیم باید به موارد مصرف نفت دقت کنیم. مهم‌ترین...ادامه مطلب ...

چند ماه پیش بانک‌داده وبلاگ قدیمی خراب شد و همین سبب خیر شد که تصمیمی که برای بروزسازی ساختار و طراحی وبلاگ‌ را داشتم عملی کنم. زحمت پیاده‌سازی و اختصاصی‌سازی وبلاگ جدید به عهده ابوذر معتمدی و هم‌کارانش در گروه مدیاتولز بود که همین‌جا صمیمانه از همه‌شان تشکر می‌کنم. در طراحی جدید سعی کرده‌ام که موارد زیر را اضافه کنم: ۱) مطالب دسته‌بندی دارد و خواننده‌ها می‌توانند روی گروه خاصی از مطالب جست و جو کنند. ۲) بخش لینک‌های روز اضافه شده است و سعی می‌کنم برخی خبرها و اعلامیه‌های روز را در آن‌جا منتشر کنم. ۳) برخی صفحات ثابت (که از نوار بالا قابل دست‌رسی هستند) ایجاد شده‌اند که محتوایش به تدریج تکمیل می‌شود. ۴) امکان اشتراک ایمیلی اضافه شده است. نهایتا امیدوارم که با نرم‌افزار مدیریت محتوای جدید امکان ارسال نظر و پیگیری نظرها راحت‌تر باشد. نسخه جدید وبلاگ هنوز نسخه بتا است و اگر اشکالاتی در آن می‌بینید یا به نظرتان برخی موارد باید اصلاح یا اضافه شود لطفا پیش‌نهاد کنید تا دنبال کنم. متاسفانه در جریان خرابی بانک‌داده وبلاگ قدیمی امکان انتقال کامنت‌ها به وبلاگ جدید میسر نبود و ابوذر و هم‌کارانش با زحمت زیاد توانستند مطلب را نجات بدهند. با این همه نسخه قدیمی از این‌جا قابل دست‌رسی است. هر چند امکان افزودن کامنت جدید وجود ندارد. با طرح جدید امیدوارم که حضور فعال‌تری در مباحث اقتصاد ایران داشته باشم.

این را برای شماره آخر تجارت‌فردا نوشته‌ام. ****** من در این مقاله می‌خواهم ـ با این فرض که انشاا... توافق ژنو به خوبی پیش برود و تحریم‌های پیش روی کشورمان در میان‌مدت قدم‌به‌قدم حذف شوند ـ روی اثرات ارزی حذف تحریم‌ها متمرکز شوم. سوال‌هایی که در این نوشته کوتاه پیش می‌کشیم این موارد است: ۱) در مقایسه با اندازه اقتصاد ایران میزان دارایی‌های ارزی آزادسازی شده چه قدر مهم است؟ ۲) دولت چه رفتاری در قبال این دارایی‌های ارزی خواهد داشت؟ ۳) اثرات شوک‌های مثبت ارزی روی اقتصاد ایران چه خواهد بود؟ روشن می‌کنم که در این فرصت محدود نه امکان تحقیق کامل در مورد همه این موارد وجود داشته و نه حجم این مقاله اجازه پرداختن به همه جزییات را می‌دهد. لذا در این فرصت سعی می‌کنم که صرفا به طرح صورت مساله بپردازم و در هفته‌های آینده جزییات بحث را ادامه دهیم

ام‌روز در جلسه ارائه تمرینی دانش‌جویان‌مان برای مسابقه بانک مرکزی (Fed Challenge) بودم. ایده این است که دانش‌گاه‌های مختلف تیمی متشکل از چند نفر از دانش‌جویان لیسانس را تشکیل بدهند و در نقش مدیران بانک سیاست‌های نوآورانه‌ای برای سیاست‌های بانک مرکزی پیش‌نهاد بدهند. نمی‌دانم که آیا سمت فد از این ارائه‌ها بهره خواهد برد یا نه ولی ایده عالی است که دانش‌جویان علاقه‌مند را از همان سن جوانی درگیر نگاه کردن دقیق به داده‌ها و واقعیت‌های دنیای سیاست‌گذاری کند (مسابقه یک نسخه دیگر هم برای دانش‌آموزان دبیرستانی دارد). به نظرم می‌شود همین ایده را در ایران (ولی عمدتا در سطح تحصیلات تکمیلی) اجرا کرد. فرض کنیم که از دانش‌گاه‌های مختلف بخواهیم تیمی با حضور چند نفر از دانش‌جویان فوق و دکترا و راه‌نمایی تعدادی از استادان تشکیل بدهند و یک ترم روی یک مساله مشخص سیاست‌گذاری مثل سیاست بهینه ارزی یا راه‌‌های مدیریت بحران بازار کار٬ یا به‌بود نظام مالیاتی٬ یا مدیریت درآمدهای نفتی و الخ کار کنند. الان مسابقه‌هایی مثل روباتیک و برنامه‌نویسی حسابی فعال هستند ولی فکر می‌کنم برای مسایل سیاست‌گذاری کم‌تر مسابقه ملی داریم. اگر چنین مسابقه‌هایی فعال شوند می‌تواند به ارتقاء سطح مباحث سیاست‌گذاری هم کمک کنند و تحلیل‌های دقیق و کمی و مشخص بیش‌تری را وارد فضای بحث کند.. انگیزه برنده شدن تیم‌ها در مسابقه می‌تواند اعتبار علمی برنده‌ها٬ فرصت شغلی در موسسات جذابی مثل موسسات تحقیقاتی بانک مرکزی٬ دست‌رسی به داده‌های غیرعمومی برای تحقیقات دقیق‌تر٬ ارتباط و یادگیری از تعامل با مدیران نهادهای سیاست‌‌گذاری٬ مشوق‌های درون دانش‌کده (مثل پذیرفتن مسابقه به عنوان یک واحد درسی) و بورس‌های تحقیقاتی کوتاه‌مدت باشد. البته طبق معمول این نگرانی هست که مسابقه لوث شود و روی انتخاب تیم برتر اعمال نفوذ شود. ولی به هر حال می‌توان برای این‌ها هم راه‌هایی فکر کرد.

مقاله کوتاهی در معرفی کارهای فاما (یکی از سه برنده نوبل اقتصاد ام‌سال) برای تجارت فردای این هفته نوشته‌ام. مقاله خواندنی حسین جوشقانی که از دانش‌جویان فاما و هانسون بوده هم روی همین فایل هست.

دی‌روز رفته بودیم یکی از تورهای متعدد موزه اجاره‌نشین‌ها (Tenement Museum) نیویورک را ببینیم. کارشان این بوده که یک مجموعه آپارتمانی (در محله نسبتا فقیر مهاجرنشین) که مال اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ هست را با وسایل داخلش همان طور نگه داشته‌اند و بعدش هم تاریخ شفاهی برخی خانواده‌های ساکن خانه را استخراج کرده‌اند. می‌توانی با آدم‌هایی که آن سال‌ها از روسیه و اروپای شرقی مهاجرت کردند هم‌راه شوی و در فضای کمابیش واقعی خانه (که کارگاه لباس‌دوزی‌شان هم بوده) تنفس کنی و تحولات بعدی را هم در ذهنت دنبال کنی. می‌توانید برخی عکس‌ها را این‌جا ببینید. فکر می‌کردم چه قدر آموزنده بود اگر چنین چیزی را حداقل در تهران داشتیم. در محله‌های قدیمی تهران هنوز هم می‌شود تک و توک جاهایی را پیدا کرد که از اوایل پهلوی یا اواخر قاجار مانده‌اند. در کنار این موزه‌های کلیشه‌ای «خانه مردم» و امثال آن که معمولا چیزهایی در حد رقص با لباس محلی نشان می‌دهند یا خانه‌های اشرافی «طباطبایی‌ها و بروجردی‌ها» و نارجستان قوام و امثال آن یک سری خانه مردم واقعی را هم بازسازی/نگهداری کنیم با وسایل و شرایط واقعی هر دوره. ببینیم یک خانواده معمول ۱۰-۱۵ نفری مثلا در سال ۱۲۸۰ در چه جور جایی زندگی می‌کردند٬ کارشان چه بود٬ قوت روزانه‌‌شان چه بود٬ از کجا آمده بودند٬ ببینیم سال‌های بعدش چه شد: آمدن و رفتن آب انبار و چراغ نفتی و چراغ برق و رادیو و فشاری و آب لوله‌کشی و اجاق گاز و الخ را دنبال کنیم٬ زندگی روزمره زن‌ها و دخترهای خانواده چه بوده و چه تاثیری از تحولات اقتصادی گرفته و الخ. هنوز آدم‌هایی داریم که بتوانند بخشی از این تاریخ شفاهی را روایت کنند. بچه‌ها را ببریم در این موزه‌های واقعی قدم بزنند تا وقتی راجع به اتفاقات تاریخ صد ساله اخیر صحبت می‌کنیم بدانند راجع به جور شرایط عینی و مادی...ادامه مطلب ...